Emile Schra VARAGids | Voor de Muur |
week 26 2025 (juni) |
|
Herman van Veen trad veelvuldig op in Duitsland. Ook in de DDR, waar hij succes had maar ieder optreden ook veel gedoe was.
Niet alleen in Nederland, ook in het Duitse taalgebied is Herman van Veen sinds zijn eerste live-tournee populair. De eerste optredens vinden plaats in 1974. De Duitse show begint met één theaterspotje op een piepklein Nederlands vlaggetje dat staat te wapperen in de wind van een keukenventilator. Dat beeld maakt meteen duidelijk dat hier een Nederlander gaat optreden in een taal die niet de zijne is. In datzelfde jaar volgen 25 uitverkochte voorstellingen in onder meer Berlijn, Hamburg, München, Keulen en Düsseldorf: 25.000 toeschouwers zien het Hollandische Wunderkind in actie. Er is al wat voorwerk verricht op de Duitse televisie met een serie over het Nederlands cabaret en iets eerder is ook Hermans eerste Duitstalige elpee Ich hab’ein zartliches Gefühl verschenen. Spelen in Duitsland is voor hem jarenlang een no go. De Tweede Wereldoorlog was bij de familie Van Veen een beladen gespreksonderwerp. Maar uiteindelijk gaat hij na veelvuldige verzoeken toch overstag door het argument dat hij als geen ander in staat zal zijn een brug te slaan tussen Nederland en Duitsland. In de woorden van zijn vaste vertaler Thomas Woitkewitsch: ‘Herman van Veen in Duitsland betekent een gebaar van verzoening’. In de loop der jaren groeit zijn Duitstalige publiek aanzienlijk. Tijdens de grote Europa-tour in 2012-13 komen ruim honderd¬duizend toeschouwers af op de acts, liedjes en muzikale capriolen van de Hollandische Clown und Cefühlsakrobat. Dit ondanks het feit dat hij jarenlang in zijn Duitse optredens ook verwijzingen naar de oorlog blijft verwerken. Bekende liederen als Ein Photo en Wenn Hitler seinen Krieg gewonnen hatte zijn kritisch van toon. Inspelend op recente gebeurtenissen in Duitsland verwelkomt hij in 1994 het publiek na zijn openingslied ‘Hallo, vijftien procent fascisten in de zaal!’ Een hoofdstuk apart vormen de optredens in de voormalige DDR. Begin april 1982 staat Herman in hartje Oost-Berlijn in een uitverkocht Palast der Republik. Hoewel nog niet zo bekend als in West-Duitsland, verrassen de 3500 toeschouwers die een ticket wisten te bemachtigen hem met een minutenlang ovationeel welkomstapplaus. De inhoud van alle twintig liedjes vóór de pauze is vooraf door de controlemachine van de Stasi gegaan, de Oost-Duitse geheime dienst. Op het deel na de pauze echter heeft men veel minder grip. Tijdens een van de vele toegiften, vast onderdeel van de shows, weet een toeschouwer het podium op te klimmen en een briefje in Hermans hoed te steken met de tekst: ‘Herman, jij maakt ons vrij!’ Een paar jaar later zijn voor Hermans tweede Berlijnse theateroptreden in de Werner Seelenbinder Halle binnen het uur alle tienduizend staanplaatsen voor vijf Ostmarke per stuk verkocht. Buiten staan nog eens duizenden Oost-Duitsers die via enorme luidsprekerboxen meeluisteren. Hermans populariteit in de DDR groeit in sneltreinvaart. Doordat hij vrijwel nooit direct politiek stelling neemt en bekend staat als zanger en maker van " poetische songs " heeft hij meer speelruimte dan veel oostduitse collega's.Maar hij houdt zich lang niet altijd aan het strenge Partij-protocol. Als hij ondanks een ver¬bod tóch een bepaald lied heeft gezongen, belandt hij een tijdje op de zwarte lijst. Dan wordt met de Stasi onderhandeld en volgt de belofte dat het niet opnieuw zal gebeuren. Maar geleidelijk aan groeit op de Oost-Duitse podia de vrijheid millimeter voor millimeter onder invloed van de glasnost politiek. In 1983 verschijnt Hermans eerste Oost-Duitse elpee op het door de staat gerunde label Amiga. In 1987 wordt de tweede, Auf dem Weg zu Dir, in een oplage van honderdduizend stuks geperst. De muziekhandel in Dresden waar ze bij de lancering worden verkocht en waar Herman zal signeren, dreigt bestormd te worden. Hij vlucht naar het balkon en spreekt van daaraf zonder microfoon de massa toe. Er zijn voldoende pla¬ten voor iedereen, roept hij, hij zal ze allemaal signeren en ieder kan zijn plaat de volgende dagen in de winkel komen ophalen. Tot slot van de spontane open¬luchtbijeenkomst nodigt hij alle aanwezigen uit om samen met hem het lied Ich hab’ein zartliches Gefuhl te zingen. De theateroptredens van Herman van Veen in de DDR brengen steevast een hoop gedoe, geregel en aangepast gedrag met zich mee. Er zijn pasjes nodig voor Checkpoint Charlie, nachtelijk bezoek aan collega-kunstenaars moet stiekem plaatsvinden, de enorme kisten met licht, geluid en rekwisieten worden na de optredens door de Volkspolizei met honden gecontroleerd op mensensmokkel en bij de grens worden de vrachtwagens van Harlekijn Holland aan de onderzijde gecheckt met spiegels. Financiële vergoedingen voor Hermans medewerkers aan de theatershows in de DDR vinden vaak plaats in natura, dit geheel buiten zijn medeweten om. Ron van Eeden over die tijd: Als Harlekijn Holland maakten wij hier geregeld gebruik van. Dan moet je bijvoorbeeld denken aan twintig Blütner-vleugels, een eigen Oost-Duits merk. Die dingen zagen wij niet eens want we verkochten ze direct door in Oostenrijk waar we ook met de show optraden. Daar kregen we er West-Duitse marken voor terug.’ Muziekformatie ABBA liet zich volgens deze for¬mule ooit uitbetalen in een lange goederentrein vol bruinkool. Die reed na de optredens met volle vracht richting Zweden. Herman van Veen is in de DDR-jaren steeds volop begaan gebleven met het lot van de onvrije Ossi’s. Op 4 oktober 1989 treedt hij opnieuw op in Oost-Berlijn. Hij heeft net een monstertournee door de Bondsrepubliek achter de rug met honderdvijftig voorstellingen (vijfhonderdduizend toeschouwers). In Berlijn hangen de veranderingen voel- en zichtbaar in de lucht. Herman woont politieke vergaderingen bij, is ’s nachts te vinden in de kerken waar het protest en verzet wordt georganiseerd. Het Oost-Duitse impresariaat Künstleragentur heeft hem voorafgaand aan zijn optreden gevraagd om in elk geval niet het lied Signale te zingen. Prima, antwoordt hij. Maar hij zingt het toch. Aan de oorspronkelijke tekst van Willem Wilmink is één nieuw couplet toegevoegd. Dat luidt: Familien in Ost und West, die man nicht zueinander lasst, nur Wolken ungehindert ziehen von Ost- nach Westberlin. De theatervoorstelling op dit moment van de geschiedenis is zo bijzonder, dat ook Paul Wittehnius echter weet zijn kopie veilig de grens over te smokkelen. Vijf weken later op 9 november 1989, vaman in Achter het Nieuws er aandacht besteedt. De televisieploeg reist naar Oost-Berlijn ‘vermomd’ als groep extra muzikanten voor in de show. Van de gefilmde beelden worden ter plekke zes kopieën gemaakt voor het geval dat. En inderdaad krijgt de Stasi lucht van de geheime operatie. Ze weten vijf tapes op te sporen en in beslag te nemen. Hermans geluidsteclt de Muur. Gescheiden families in Oost en West kunnen elkaar eindelijk omhelzen. Emile Schra is auteur van Herman van Veen - Portret van een veelzijdig kunstenaar. (2015) Emile Schra |