Derk Jan EPPINK schreef 25 mei 1996 in De Standaard

Zuid-Afrika naar 'Biegbank' van Tutu



KAAPSTAD - De Zuid-Afrikaanse politiek brengt steeds nieuwe woorden voort, die voor Nederlandssprekenden toch wel origineel klinken. Momenteel is Zuid-Afrika in de ban van de ,,Waarheids- en Versoeningskommissie'' met de anglicaanse bisschop Desmond Tutu als voorzitter. Slachtoffers van de apartheid en de strijd tegen apartheid kunnen er hun verhaal kwijt en daders hun daden opbiechten. Daarna komen ze in aanmerking voor amnestie; een soort absolutie. Een katholieke procedure in een van oorsprong calvinistisch land. De Afrikaanstalige pers spreekt over de Biegbank. Een krant schrijft: Twee bomdreigemente het nie verhinder dat die slagoffers van die politieke oorlog in Suid-Afrika gister hul verhale aan die Biegbank vertel nie''.
Bij elke nieuwe ontwikkeling komen er nieuwe woorden om de situatie kenmerkend weer te geven. Begin april kondigde de voorzitter van de Grondwetgevende Vergadering en een van de gedoodverfde dauphins van Mandela, Cyril Ramaphosa, een overstap naar het bedrijfsleven aan. Volgens enkele Afrikaanstalige kranten lag de oorzaak in de stamloyaliteit. Mandela is Xhosa en zijn overblijvende ,,troonopvolger'' Thabo Mbeki, in tegenstelling tot Ramaphosa, ook. Veel prominente leden van de ANC-top hebben een Xhosa-achtergrond. De pers spreekt van Xhosa Nostra als het benoemingsbeleid van het ANC ter sprake komt. Dit in navolging van het Italiaanse 'Cosa Nostra' oftewel: de maffia.
De onderhandelingen over de grondwet leveren ook aardige termen op. In Zuid-Afrika gaat een partij niet dwars liggen maar schopt ze vast. Nasionale Party skop vas oor onderwys, luidde een kop. Vooral ,,partyleiers'' zijn in staat om hard spel te spelen. Voor de agterbankers (backbenchers) blijft het afwachten. Het is merkwaardig dat er in het Nederlands geen goede term is voor ,,backbenchers'', en dat de Engelse term is overgenomen.

Spertyd

Ook politiek succes heeft een fysieke beeldspraak gekregen. Wie in Zuid-Afrika de verkiezingen ruim wint, spreekt van een weghol-oorwinning. De start bij een hardloopwedstrijd, zoals een marathon, heet vaak de wegspring. Het woord ,,start'' klinkt te Engels. De ,,deadline'' is een term die in Europa uit het Engels werd overgenomen. Het Afrikaans spreekt over een spertyd. Tijdens de onderhandelingen over de grondwet werd er steeds een ,,spertyd'' gezet op een onderdeel om tijdig een accoord te krijgen. Het vreemde van de ,,spertyd'' in Zuid-Afrika is dat deze nooit definitief is en steeds wordt verschoven.
Soms is in het Afrikaans ook wel een Engelse achtergrond te vinden. Parlementsleden noemen een ,,toezichthoudend comite'' vaak een Waghond-eenheid. Dit komt letterlijk van het Britse ,,watchdog''. Die Regering het besluit om volstoom voort te gaan met die vestiging van 'n nuwe waghond-eenheid om die staatsbesteding te monitor. Als die ,,waghond'' begint te blaffen, moeten de ,,agterbankers'' wakker worden. Doorgaans probeert het Afrikaans het Engels te ontlopen. Wie in een restaurant veel overhoudt, kan een ,,doggy bag'' vragen om restanten mee naar huis te nemen. De Afrikaners willen geen ,,doggy bag'' maar een braksak (een brak is ook een hond) of een woefkardoes.
Soms leunen Afrikaners aan bij het Maleis. Zo is een banaan in Zuid-Afrika een ,,piesang''; een bananenrepubliek wordt op die manier een piesangrepubliek. Moenie van Suid-Afrika 'n piesangrepubliek maak nie, is vaak tijdens debatten te horen.
Opvallend aan het huidige taalgebruik in de Zuid-Afrikaanse politiek is een vorm van politieke correctheid die ooit in de jaren zeventig opgeld deed in Europa, vooral in landen met een protestante politieke cultuur. In Zuid-Afrika is men tegenwoordig non-seksistisch, non-raciaal en politiek correct. Men spreekt dus over een chairperson omdat ,,chairman'' te mannelijk is. Er is ook een spokesperson omdat spokesman aan hetzelfde euvel lijdt. Het Afrikaans kan die mode enigzins ontlopen met woorden als voorsitter en woordvoerder zodat het gender-woord ,,man'' niet voorkomt.
Bij kunst en literatuur wordt nu goed gekeken of deze niet ,,Euro-centrisch'' is. Het moet immers ,,Afro-centrisch'' zijn. Op de Afrikaanse Kunstfeesten in Oudtshoorn begin april - ook bezocht door Nederlandstalige kunstenaars - noemde auteur Breyten Breytenbach het optreden van de Nederlandse zanger Herman van Veen ,,te Euro-centrisch''. Van Veen was zodanig geschokt dat hij in tranen uitbarste. Hij had het gevoel niet politiek correct te zijn. Wie nog een vleugje jeugdsentiment wil meemaken, moet een reis naar Zuid-Afrika boeken.


Derk Jan EPPINK


terug naar de index