AD
Sander Janssens

Aanvankelijk dachten veel mensen: is mannelijkheid een ding?'

14 dec 2022

Interview | Hokjesdenken Met de show Boys Won't Be Boys doorbreekt theatermaker Rikkert van Huisstede al vijf jaar lang de mannelijke norm. Volgende week maakt hij een speciale kersteditie The Chosen Family Show-Ho-Ho. "We hebben ons als man lang genoeg tot één verhaal moeten verhouden."


Theatermaker Rikkert van Huisstede weet het nog goed: hij was een jaar of negen en had, samen met een vriendje, bedacht om in een jurk naar school te komen. Toen de leerkracht lucht kreeg van de plannen, moest er een serieus gesprek worden gevoerd. "Terwijl het voor ons heel onschuldig was, werden de grote mensen er heel zenuwachtig van. Misschien wilden ze ons beschermen tegen pesten, dat kan."

Het signaal was duidelijk: het was niet 'zoals het hoort'. Het bevragen van de mannelijke norm werd een thema dat als een rode draad door zijn leven loopt. Van Huisstede (Amsterdam, 1993) studeerde muziektheater aan het conservatorium in Haarlem en werkte vervolgens enkele jaren bij Herman van Veen. Sinds vijf jaar toert hij met de theatervoorstelling Boys Won't Be Boys door het land. Daarin probeert hij met een wisselende groep spelers het stereotiepe beeld van mannelijkheid bij te stellen.

En ja, hij draagt inmiddels regelmatig een jurk, bijvoorbeeld tijdens zijn deelname aan tv-quiz De Slimste Mens in 2021. Het is ook een soort symbool geworden, legt hij uit, een zichtbaar alternatief voor de vastomlijnde kaders van mannelijkheid. Met Boys Won't Be Boys laat hij met een groep performers zien op hoeveel manieren je uit die hokjes kan breken, vertelt hij in Theater Bellevue in Amsterdam, waar vanaf dinsdag een speciale kerst-editie van de show te zien is: The Chosen Family Show-Ho-Ho. De avond bestaat onder meer uit persoonlijke verhalen, mime, kleinkunst, drag, popmuziek en klassiek ballet.

Hou je eigenlijk van Kerst?

"Het is dubbel. Ik vind het leuk dat we een paar dagen in de winter allemaal heel fanatiek doen alsof het the most wonderful time of the year is. Dat zegt iets over het menselijk vermogen om er altijd wat van te willen maken, ook als dat niet makkelijk is. Maar er zit natuurlijk ook een enorme hetero-kitsch om Kerst heen. Als je niet in die norm valt moet je je in die dagen wel tot heel veel liedjes, reclames en posters verhouden die gaan over hoe gelukkig je moet zijn met je familie."

Hoe ziet Kerst bij jouw familie eruit?

"Ik heb een familie die me accepteert en niet veel moeilijke vragen stelt. Dat is fijn. Toen ik mijn huidige vriendin, met wie ik over een paar weken een kind krijg, voor het eerst meenam naar het kerstdiner bij mijn oma hadden we allebei een jurk aan, en dat kon gewoon zo zijn."

Wanneer merkte je: ik voel me niet thuis in de heersende mannelijke norm?

"Al vanaf de basisschool zette ik me tegen de stoere jongens af. Als iemand niet mocht mee voetballen ging ik dat regelen, als een soort bemiddelaar. Toen werd ik daar heel ongelukkig van, want het is veel te zwaar voor een kind om die verantwoordelijkheid te dragen. Op de middelbare school besloot ik om eerst voor mezelf te gaan en pas daarna, met de energie die ik nog over had, anderen te helpen. Ik droeg vaak gekleurde kleding, daarin voelde ik me best vrij. Klasgenoten zeiden daardoor wel: jij bent zeker gay? Maar ik begreep die vraag wel. Ik werd in die tijd ook verliefd op een jongen. Tegelijkertijd wilde ik ook nog de ruimte om te onderzoeken of ik meisjes ook leuk vond."

Waarom ben je vijf jaar geleden begonnen met 'Boys Won't Be Boys'?

"Ik was op zoek naar gelijkgestemden. Die muziektheateropleiding was achteraf behoorlijk normatief. Als man moest je in het hokje passen: spijkerbroeken en shirts dragen, laag kunnen zingen. Iedereen werd klaargestoomd om in Soldaat van Oranje te spelen. Gelukkig kwam ik via een stage bij Herman van Veen terecht. Heel anders dan op school, zei Herman: je kan niet anders dan jezelf zijn, dus doe maar gewoon wat je wilt doen. Vervolgens heb ik een solovoorstelling gemaakt, waarbij ik af en toe een jurk aantrok, gewoon omdat ik dat leuk vond."

Met die solo haalde je de halve finale van het Amsterdams Kleinkunst Festival.

"Het was ook een eenzame tijd. Veel mensen dachten dat ik een soort einzelgänger was, een one-of-a-kind paradijsvogel. Je gaat jezelf daardoor ook speciaal vinden. Dat is niet zo gezond, en feitelijk onwaar, maar dat wist ik toen nog niet. Ik kende nog weinig mensen zoals ik, en voor mannelijkheid als thema was vijf jaar geleden nog niet zoveel aandacht als nu."

Je bent actief mensen gaan benaderen die met je in gesprek wilden over mannelijkheid.

"Met hen organiseerde ik kringgesprekken bij mij thuis. Dat was heel boeiend, maar ging ook alle kanten op: de een wilde het hebben over de relatie tussen klimaatverandering en het patriarchaat, de ander vroeg zich af of hij zich meer thuis voelde bij Yin of bij Yang Yoga. Toen dacht ik: laten we er samen een voorstelling over maken. Juist de verschillen in hoe iedereen ermee omgaat wilde ik benadrukken, ook omdat we ons zo lang tot één verhaal van mannelijkheid hebben moeten verhouden."

Hoe heeft het gesprek over mannelijkheid zich die vijf jaar ontwikkeld?

"Aanvankelijk dachten veel mensen: is mannelijkheid een ding? Moeten we het daar ook al over hebben? Het gegeven dat je als man over je mannelijkheid kunt nadenken, dat je ook een genderidentiteit hebt, dat het keuzes zijn hoe je je haar knipt en of je een spijkerbroek aantrekt, snappen veel meer mensen inmiddels. Net als dat het voor veel mensen ook helder is geworden dat er problematische kanten zitten aan stereotiepe mannelijkheid."

Heb je een voorbeeld?

"Mannelijkheid en vrouwelijkheid zitten maatschappelijk gezien in een hiërarchie: zogenaamd mannelijke eigenschappen - financieel succes, leidinggeven, individualiteit - staan boven zogenaamd vrouwelijke kenmerken. Zorgzaamheid, zachtheid, openheid, creativiteit zouden veel meer op waarde moeten worden geschat. Als dat als gelijkwaardiger wordt beschouwd, kun je als man ook makkelijker van de huidige norm afwijken, zonder dat je meteen op de maatschappelijke ladder omlaag zou klimmen."

Je noemt de voorstelling een 'safe space' met eensgezinden. Mis je dan niet de stem van mensen die er anders in staan, die juist willen vasthouden aan de norm?

"Er zijn zoveel mensen die zich uit dat hokje willen bevrijden, daarmee is mijn agenda wel vol. Prima als je geen zin hebt om daarmee bezig te zijn, maar daar maak ik geen tijd voor vrij. Dit is mijn vorm van activisme: wij maken een voorstel van hoe het ook kan in de wereld, mensen die dat willen mogen daarnaar komen kijken, maar zover reikt mijn invloed. "Bovendien is het niet zo dat de queer gemeenschap uit gelijkgestemden bestaat. Er is nog veel onenigheid en onwetendheid, veel racisme, seksisme, islamofobie. Een van onze performers is intersekse, ook de meeste queer mensen die ik spreek hebben daar nog nooit van gehoord. Ook het feit dat ik een jurk draag en een vriendin heb, is geen gegeven waarmee je makkelijk een gay-bar binnenstapt. Die veelstemmigheid is juist onze kracht: er zit altijd wel iets in de voorstelling waarvan je niet wist dat je daar zelf ook een vooroordeel bij had."

In de voorstelling vertel je dat een theatertechnicus aan je vroeg wie de draagmoeder is, toen je zei dat je een kind krijgt. Word je niet moe van die aannames?

"Eigenlijk vind ik zo'n opmerking wel leuk. Natuurlijk heb ik niet altijd zin om uit te leggen hoe het zit, maar ik zie zo'n reactie vooral als een uitnodiging tot een gesprek, een kans om elkaar beter te leren kennen. Dat gesprek voer ik liever wel dan niet."


Boys Won't Be Boys: The Chosen Family Show-Ho-Ho, 20 t/m 24 december, Theater Bellevue (Amsterdam). Voorafgaand aan elke voorstelling is een speciale jongereneditie te zien: Boys Won't Be Boys The Next Generation. Inl: theaterbellevue.nl


Sander Janssens