JACKY HUYS schreef 20 april 1994 in KNACK

Pas als ik zing, besta ik


"Er is niets, maar dan ook niets, dat opweegt tegen het geluk van te kunnen zingen.

Niets is mooier dan daar te staan en te zingen."

Een gesprek met Herman van Veen over zijn nieuwe cd "My cat and I",

Over het goede in de mens en over het kwade in de wereld.



HERMAN VAN VEEN schuift me de persmap toe die hij straks ook in Amerika gaat gebruiken. Ik lees dat hij meer dan vijftig cd's heeft gemaakt, zingt en viool speelt, een succesvol kinderboekenschrijver is. Niets wat ik al niet wist, behalve dan misschien dat hij onlangs koninklijk onderscheiden is en benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau voor zijn artistieke en humanitaire werk. Ik had hem dus allicht anders moeten aanspreken dan als: Herman.
Het is bijna acht jaar sinds we elkaar voor het laatst hebben gezien. Laten we eerst enkele trivia aansnijden.
Over z'n discografie bijvoorbeeld:
"Jij hebt me eens gezegd, heel fijntjes weet ik nog, dat ik misschien wel, te veel platen heb gemaakt Voor mij is een plaat weg als ze gemaakt is. Ik heb pas een nieuwe gemaakt, My cat and I. Zoals iedere keer denk ik dat het de beste is die ik ooit gemaakt heb. Ik heb er eens naar geluisterd in de auto naar hier en dan is het klaar, that's it. Weg."
Over z'n ex-bijna-schoonzoon Koen Wauters : "Daar ben je vader voor, hé, je weet dat zoiets tijdelijk is. Babette en Koen hadden zoiets nodig. Je mag hen alleen niet zeggen dat jij weet dat het maar voor even is. Mijn moeder wist dat van mij ook altijd; alleen ventileerde zij haar mening wel luidop: Herman, dat is niets voor jou (lacht)."
Over Knack-direkteur Frans Verleyen: "ik heb met hem mijn eerste voorstellingen gedaan. Jan Geysen, Piet Pieterse, Frans en ik. Met z'n vieren hadden we een Groot Vlaams Plan: we vonden dat we Nederlandstalige cultuur moesten maken. Gepassioneerde Frans; doe hem de groeten."
Over "Later", op tekst van Simon Carmig-gelt, en hoe Renate Rubinstein dat in haar postuum boek maar "een sentimenteel liedje" vond : "Renate had iets met hem, maar in dat liedje zegt Simon hoe hij zich voorstelt z'n laatste wandeling te maken met z'n vrouw, niet met Renate. Niemand zegt zomaar iets, dus wou ik de mensen duidelijk maken waarom Renate denigrerend had gedaan. Simon is niet bij z'n vrouw weggegaan, Renate was alleen maar een affaire, een literaire maîtresse, Later maakt dat - voor haar - pijnlijk duidelijk."
Over Brel, altijd weer over Brel: "Nat Kling Cole, Piaf en Brel waren voor mij de aanleiding om te gaan zingen En door dat te doen ook gelukkig te zijn. Brel was een beetje een godfather voor mij. Ik speelde voor het eerst in de Olympia in Parijs, het regende, het bouwen van het decor schoot niet op, ik was een beetje mopperig. En meneer Boris, die me rondleidde, werd boos. Brel heeft vijftien jaar moeten wachten om hier te kunnen staan, zei hij, jij speelt vijf jaar in Frankrijk en je hebt het al gemaakt, hou op met zeuren. Ik heb me terecht geschaamd."

Wij zitten in een van de zijzaaltjes van het Congresgebouw in Den Haag, waar Van Veen een vrouwenorganizatie heeft bedankt voor het kopen van bomen. Bomen? "Een tijd geleden kwamen alle regeringsleiders van de wereld bij mekaar in New York om over de toestand van de kinderen te discussiëren met als doelstelling: voor 2000 de ba-sale honger opgelost te hebben. Bij die gele-genheid hebben Peter Ustinov, de Nederlandse minister van Ontwikkelingssamenwerking Pronk en ikzelf naast het gebouw van de Verenigde Naties een boom geplant. Als het ware: het graf van het onbekende kind. Waarom zouden soldaten zo'n graf hebben en kinderen niet, hé? Het was een beetje de uitloper van een idee die ik in Nederland gelanceerd had, omdat ontwikkelingssamenwerking hoe dan ook een moeilijke materie blijft. Ik dacht: we zitten met een ecologisch probleem en we zitten met armoede. Hoe breng je die bij elkaar? En toen zijn we bomen beginnen verkopen. Je kan die als particulier in je tuin zetten, maar er zijn ook bedrijven die zoveel bomen hebben afgenomen, dat je hier en daar al een bos begint te zien. De deal is dat de minister van Ontwikkelingssamenwerking hetzelfde bedrag legt naast het bedrag dat men voor zo'n boom betaalt. Nou, dat model functioneert: we hebben duizenden bomen verkocht. Je doet iets aan je eigen milieu en je draagt bijvoorbeeld bij tot een gezondheidscentrum in de derde wereld. 't Is eigenlijk zo simpel als wat"

Je blijft jezelf te pletter lopen voor de goeie zaak
 Van Veen: Terwijl het objectief gezien met de wereld steeds slechter gaat, ja. ik zat laatst samen met Jacques Moeraert - Zak, dus -, we zijn vrienden, we zijn al zo'n jaar of tien bezig en hij helpt me denken, begrijpen ook. We hadden het over de absurditeit van deze maatschappij. Aan de ene kant bedreigt ons een geweldige vergrijzing, aan de andere een overbevolking als gevolg van een babyboom. In theorie heffen problemen elkaar soms op, maar dit is een geweldige paradox. Je krijgt in de westerse landen ongelooflijk veel bejaarden en in de ontwikkelingslanden leven ongelooflijk veel kinderen met daartussen een relatief kleine groep mensen die dat financieel moet zien te bekostigen. En dat speelt zich af tegen de achtergrond van aids. Die cijfers zijn verbijsterend. Ik heb net een tournee gedaan door Zwitserland. Geneve heeft proportioneel het hoogste aantal sero-positieven in Europa. Een internationale ambtenarenstad met hoge heren die van alles in- en uitvoeren, hé. Maar als je dat probeert in interviews bespreekbaar te maken, dan klappen ze allemaal de boeken dicht: ze willen het niet geweten hebben. Zwitserland heeft een volkomen gesloten maatschappij. 't Is een kluis. Als je in Zwitserland over een bank praat, komt niemand op de idee dat je d'er kan op zitten. Er is zoveel verschil tussen de landen en streken, tussen Vlaanderen en Wallonië, tussen Vlaanderen en Nederland.

Vive la diffirence, zolang het niet tot eng nationalisme leidt.
 - Van Veen: Bedreigend, Zeer bedreigend. 1k ben de voorbije twee jaar in Oostenrijk en Duitsland op tournee geweest en de schellen zijn van mijn ogen gevallen. Zestig, zeventig aanvallen van neonazi's op gehandicapten, die in de lokale kranten een regeltje of twee krijgen en die zelfs nooit de Nederlandse of Belgische pers halen. We spelen voorstellingen die we moeten stoppen vanwege bommeldingen. Ik krijg brieven, in Oostenrijk met name, van: als je dat en dat durft spelen, blazen we het theater op. Beang-stigend. Op het moment zelf relativeer je dat, maar een paar nachten later begint het, als je bijvoorbeeld terug bent in het westen - want in Oostenrijk en het voormalige Oost-Duits-land is het allemaal stukken navranten Dan lig je in je bed in Keulen en dan breekt het angstzweet je uit. Dat was de thematiek van mijn voorstelling: je kunt vandaag dezelfde foto's maken die je in 1940-1945 ook kon maken. Er is absoluut niet geleerd: niet van de Tweede Wereldoorlog, niet van de Eerste, niet Napoleon, niet van Caesar. Het onderwijs, de politiek, wij, ja wij hebben verzuimd die generaties duidelijk te maken wat er zich heeft afgespeeld. De Duitse jeugd heeft z'n verleden verdrongen of is gefrustreerd geinformeerd. over die periode, met als gevolg meningen als: zo erg was het allemaal niet, zo'n vaart zal het wel niet lopen. Mijn vader zat in het verzet en toen hij naar een werkkamp dreigde gestuurd te worden, heeft hij zijn handen verbrand om afgekeurd te worden. Als ik dat aan mijn klein-kinderen vertel, dan kan dat nooit zoveel indruk maken als het zien van die handen. Ik zeg altijd: honger kun je alleen maar ruiken, dat kun je dus niet op de televisie tonen. Honger stinkt verdomme, honger stinkt ongelooflijk. Dan moet je je voorstellen : je zit in je zetel naar CNN te kijken, je wordt gekon-fronteerd met zo'n vel-over-het-been-kind, men rondt af en je krijgt een eindeloze opsomming van vijfsterrenhotels. Hoe wil je dat het publiek inziet ,dat het probleem ernstig is? Op een van die ontelbare Duitse televisienetten is er elke dag wel iets over de Tweede Wereldoorlog. En wat zie je dan? Kleurige soldaten, die marcheren, een soort euforie is het. Je ziet nooit: de joden in de trein. Je ziet altijd: de machthebbers. Magisch, Star Wars, cinemascope. Onze maatschappij leeft bij de grauwe van versluiering. We zijn meesters ge-worden in de ontkenning, we hebben zoveel technologie dat we een virtual reality kunnen creëren, waarin het goed toeven lijkt. Alleen: het is niet zo.

De televisie heeft de oorlog in Vietnam beëindigd. Vandaag eet men rustig door, terwijl ex-Joegoslavië op het scherm sterft.
- Van Veen: dit gaat door omdat er ongelooflijk aan verdiend wordt. De wapenindustrie, hé. 't Is zo corrupt als de pest, jongen. Als je de wereld ziet als een opgeblazen ballon, dan kan het niet, anders of er moeten, plekken zijn waar de pus en het gif naar buiten komen, anders ontploft de hele handel. Nou, die plekken, dat zijn de oorlogsgebieden, die wij stilzwijgend en collectief tolere-ren. Als ik alleen nog maar naar onze generale kijk, dan zie ik slagorders mensen die zich niet meer uiten, die ik niet meer herken als ik ze zie of hoor of lees. Zo treurig, vind ik dat, verborgen aristocraten. 1k ben niet zo geworden. Mijn uiteindelijke levensdoel is nog altijd sterven achter een witte jenever in een kroeg, die leeg is bij voorkeur.

Het failliet van de progressieve idealen.
- Van Veen: Ik stem Partij van de Ar-beid uit puur traditioneel respect, want ik stem niet voor mijzelf, ik kan wel voor mezelf opkomen. Nee, ik stem voor de kleine portemonnee, voor de gelijke rechten. De PvdA is tenminste nog een zuiver politieke partij, in tegenstelling tot de christen-democraten, die een liefdesleer - het christendom -verwarren met politiek. Dat ik blijf geloven in - tussen aanhalingstekens - socialisme, komt omdat hun politieke normen de normen zijn waarvan ik denk: zo hoort het. Bescha-ving is voor mij positieve, collectieve energie. Collectief dus pas als iedereen gehoord is, pas als iedereen een stem heeft, kan er een besluit genomen worden. Dat is wat de PvdA hoort te verdedigen Dat gebeurt helaas niet. Waarom ? Omdat er corpulente doctorandussen aan de touwtjes zijn gaan trekken. Omdat zij die konden lezen terwijl anderen in de mijn gingen werken, vergeten zijn door wie ze gekozen werden. Nog zoiets absurds: Jozef en Maria waren in wezen vluchtelingen, die overal de deur werden gewezen. Vandaag worden we met exact hetzelfde geconfronteerd, alleen zijn het nu de christen-democraten - merk je het cynische - die de vluchtelingen de deur wij-zen, op basis van "reële gronden" weliswaar. En dan horen de liberale en socialistische meneren eigenlijk hun deur wel te openen natuurlijk. Ach, ik vind het erg en ethisch onverantwoord om aan verworvenheden van oudere mensen te komen; dat doé je niet. Leg dan maar geen sneltrein aan van Parijs naar Amsterdam. Legaliseer dan maar drugs, want dan trek je de maffia een poot uit en hebben we geen last meer van de witwasserijen. Een bedrag als het Nederlands Nationaal Bruto Inkomen wordt in Duitsland witgewassen: miljarden en nog eens miljarden. Ga het daar pakken in plaats van bij de mensen die na de oorlog getimmerd hebben aan de utopie: be-schaving.

Je noemt: beschaving.
Van Veen: De rivieren stromen tot wij een stuwdam maken. In de optiek van een westers land betekent dat: energie. In de op-tiek van de Indianen betekent het: dood. Het water wordt stilgezet en stilstaand water betekent diarree, schimmel, bacteriën. En dan kunnen de Indianen weliswaar een lamp aan doen, maar ze sterven. Met al onze technologie staan wij er geen moment bij stil dat water hoort te stromen. Een kanaal is misschien wel handig, maar tegennatuurlijk. Dingen moeten van hoog naar lang, verdampen en dan weer van hoog naar laag. Die hele kringloop wordt met voeten getreden door de menselijke beschaving. En dan zijn we buitengewoon verbaasd dat we kanker krijgen en tering en aids. Hoe is ons dat kunnen overkomen, vragen we. Ja, dank je de koekoek.

En toch heb jij lang de stelling gehuldigd dat mensen goed zijn.
- Van Veen: Dat doe ik nog steeds. Alleen weten de mensen niet dat ze goed zijn (lacht). 1k geloof in het ultieme goed-zijn van de mens. Het jammere is dat het je van kinds af meteen afgeleerd wordt. Pas als mensen heel oud worden, krijgen ze dat stilaan weer terug. Onschuld. Da's trouwens wat ik altijd zoek in mijn voorstellingen: de oude man en het kind in mij. Of de vrouw. De rest interesseert me niet. In een overmoedige bui zeg ik wel eens: alles wat ik niet begrijp, vertrouw ik veel meer dan wat ik wel begrijp, want dat leidt alleen maar tot angst en stilstand. Als ik denk: oh God, dat zit zo in mekaar en dat moet ik zo en zo, dan verstar ik helemaal. Naarmate ik ouder word, merk ik dat ik snel1er bij mezelf kom. Vroeger dacht ik : wat zal x of y van me denken ? Nu denk ik: wat kan het me in godsnaam schelen? 1k ga straks weer naar Amerika. De eerste keer bad ik het gevoel: goh, ik ga daar spelen en oh en oeh en ah. En ik vertaalde mijn liedjes omdat ze ze zouden begrepen hebben. Dat doe ik niet meer. Want het is niet de bedoeling dat ze het begrijpen, maar dat ze hun eigen verhaal maken als ze het horen en zien. 1k denk: jongens, wees blij dat jullie dit mogen horen in het Nederlands, in dit fraaie Bataafs met Noordzee-aksent. Amerikanen zeggen wel eens, als ze een mop vertellen: stop me if you've heard this one before. Nou, mijn liedje over de wind hebben ze nog nooit gehoord, zeker weten. En zo bouw je dat op: je wordt steeds raadselachtiger, vreemder, maar bin-nen die abstractheid wordt het volstrekt duidelijk waar je staat. Een fascinerend proces: naarmate je meer talen beheerst, zie je ook steeds meer de beperktheden ervan en kies je steeds meer voor je klomp.

Je bent pas 49 geworden en op sommige stukken van je laatste cd proef ik heimwee.
- Van Veen: De voorbije vijf jaar zijn lood- en loodzwaar geweest. Alleen maar er aan te denken, zoals nu, is voldoende om het in m'n strottenhoofd te doen schieten. Je denkt dat dingen makkelijker worden naarmate je ouder wordt, maar voor mij worden ze dat niet, omdat heel veel is wat ik vreesde dat het was, namelijk: bullshit." In hoofdletters BULLSHIT. Je vindt het in jezelf, in je vriendschappen en relaties, in je werk. Door wat ik fysiek heb meegemaakt in mijn afgelopen Duitse jaren heb ik ongelooflijk op mijn donder gekregen. Het kost me moeite om erover te praten." Ik heb op mijn donder gekregen door die honderdduizenden mensen die zijn komen kijken. Aan de voorkant heb je de euforie van al die mensen die voor je talent staan te applaudisseren, maar aan de achterkant word je uitbetaald door de werkelijk-heid. Je staat in een zaal met minnaars en achter het podium staan de moordenaars. Je kop bevindt zich in de hemel en je kloten hangen in de hel

Hoe ga je daar mee om?
- Van Veen: Je probeert het te accepte-ren en van je af te laten spoelen. Je probeert niet af te zien. Niet af te laten ook. Maar dat gaat je niet in je koude kleren zitten. En je hebt angst.

,,Grand Hotel Deutschland" is een ontroerend portret van Duitsland na de val van De Muur. Triest ook: op je hotelkamer zitten masturberen bij de pornofilm.
- Van Veen: Het is natuurlijk ook triest. Ga maar een keer 120 nachten, met mij mee. Dan kom je in zo'n hotel: de bar is leeg, de flessen zijn leeg en wat er nog zit, is zo goed als dood en ruikt alleen nog naar deodorant. En dan kom je op je kamer en het enige wat je kan zien, is oorlog of Porno. Je blijft man, zij is er niet. En je kan haar niet meenemen, want zij weet niet wat ze aan jou heeft en jij niet aan haar. En jullie hadden afgesproken dat enzovoort. Je bent op een leeftijd dat je gekozen hebt om alleen te zijn en dat is loodzwaar, want het bed is ontzettend groot en koud. 1k hield van Sissi en ik hou van beren, maar op het scherm zie ik hoe Sissi rommelt met een beer in de Tiroler jodelporno. Triest, teleurstellend.

Waarom doe je het?
- Van Veen: Omdat er niets, maar dan ook niets, opweegt tegen het geluk van te kunnen zingen. Er is niets mooiers dan daar te staan en te zingen. Daar heb ik alles voor over, ook die koude nacht, die lege bar, dat interview en dat televisie-optreden. Pas als ik zing, besta ik. Dan ben ik echt, dan ben ik ter plekke. Alles leidt naar het zingen. Alles lijdt naar het zingen. Pas als ik het toneel oploop, komt de projectie van hoe het ook kan zijn, meer nog: van hoe het ook is. Dan ben ik de schaduw die leeft bij de gratie van het licht. Dan ben ik geen vlees en bloed meer, maar dan ben ik het geloof, dan ben ik wat ons leidt.

En dat gevoel heb je niet als je schrijft, opneemt, filmt?
- Van Veen: Nee, want dat doet allemaal pijn. Fysieke pijn, pijn in je kop, haast, stress, gedoe. Het bevrijdt zich alleen op het toneel. Met mooiste geschenk dat je me kan geven, is vragen : Herman, wil je zingen ? 1k was gisteren naar de bank geweest, ik sta voor een stoplicht en ik zie een man voorbijkomen met een cello. Het goot, het instrument was groot, de muziekschool in het dorp bij ons was nog veraf en die man zag er ontzettend chagrijnig uit. Toen dacht ik: take it easy. Straks heb je dat instrument in je han-den en je zal gezegend man. er zo'n bevrediging van krijgen, dat alles zal wegvallen. Ik ben 49, ik speel viool vanaf mijn negende: da's veertig jaar dat ik bezig ben om dat stukje hout te beheersen en nooit zal ik ermee klaar zijn. Maar goed, ik ben een muzikant, ik kan klanken toveren die jou doen wenen, vloeken, schrikken. Daar heb ik geen regenboog of een stengun voor nodig. Da's dus een geschenk, hé. Ik ben een gezegend man.



JACKY HUYS


terug naar de index