Exclusief (B)
STEVEN VERHAMME

Herman van Veen

«OP TAAL ZIT EEN DAGPRIJS, DAT MOET JE ALS ARTIEST GOED BESEFFEN»

15 december 2010

«IK ZIT MET HET VREEMDE FENOMEEN OPGESCHEEPT DAT IK BIJ HET GROTE PUBLIEK BEKEND BEN VAN WAT DE MEDIA UIT MIJN REPERTOIRE GEFILTERD HEBBEN, DE DINGEN WAARVAN ZIJ DACHTEN: DIT KAN WEL OP DE RADIO OF OP TV. ZO KAN IK NOOIT DE PERSOON ZIJN DIE IK ECHT BEN. MENSEN DIE ME IN HET THEATER HEBBEN GEZIEN, HEBBEN EEN ANDER BEELD VAN ME.»


In zijn nieuwe voorstelling staat Herman van Veen weer op de scène in een mix van gedaanten: clown, cabaretier, schrijver, regisseur, musicus, acteur, presentator. Een eenmanscircus, voortgestuwd door een trouw ringorkest. Op z'n vijfenzestigste observeert van Veen de wereld nog steeds met een haast kinderlijke openheid. Naar thema's hoeft hij niet te zoeken. Die worden hem aangereikt door het leven zelf. Dus zingt hij over vaders, moeders, kinderen, mannen, vrouwen, bomen, dingen die vergaan, de eeuwigheid en wat dat moet kosten. Niets is zonder betekenis in wat de man doet en toch wandel je na een voorstelling heerlijk leeg buiten. Herman van Veen is een monument, met niets of niemand te vergelijken.

EXCLUSIEF: U bent nog eens op pad in Vlaanderen. Hoe gaat het ermee?

HERMAN VAN VEEN: We zijn sinds september in Vlaanderen. Ik ben begonnen in duo met Edith Leerkes en begin oktober zijn Erik van der Wurff en Jannemien Cnossen er bijgekomen. Met ons kwartet deden we een soort première in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel. Het was een geweldige avond. Dat we met de tournee zijn begonnen in Vlaanderen, is heus niet toevallig. In mijn studietijd heb ik Jan Geysen leren kennen, de latere baas van de BRT dienst amusement, alsook Frans Verleyen, die bekend werd als hoofdredacteur van Knack. Ook Johan Anthierens heb ik in die periode ontmoet. Het waren mannen die wat ouder waren dan ik. Ze hadden het plan opgevat om met Nederlandse en Vlaamse kunstenaars een soort Nederlands-Vlaams taalinitiatief op muziek te zetten. Zij kwamen aanzetten met de tekstideeën en de productionele dingen, ik werd benaderd om voor de muziek te zorgen.
Met dat programma maakte ik mijn debuut op het Humorfestival in Heist. Ik bracht de liedjes ook op het podium tijdens Jazz Bilzen. Het was een van de eerste publieksoptredens die ik ooit heb gedaan. Pas dan groeide de belangstelling in Nederland. Ik was hier in Vlaanderen blijkbaar opgevallen, maar in Nederland vonden ze dat ik gewoon een Nederlander moest blijven en daar dus ook voorstellingen moest geven. Die volgorde, eerst Vlaanderen, dan Nederland, ben ik blijven aanhouden bij elke nieuwe show. Daarna reis ik af naar Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk, Frankrijk, de Verenigde Staten en Japan. De tour eindigt meestal waar hij startte, in Vlaanderen.


een flinke Belgische tik


EXCLUSIEF: Mogen we dan stellen dat u zich ondertussen een halve Vlaming voelt?

HERMAN VAN VEEN: Ik ben natuurlijk getrouwd met een Belgische, een Franstalige uit Mons. Daarnaast reis ik al 45 jaar door dit land. Ik heb dus al een flinke Belgische tik. Ik ken het land aan beide kanten en mag zeggen dat ik een goed overzicht heb. Bovendien spreek ik de derde landstaal, het Duits - ook in voorstellingen. En we mogen dan voornamelijk in Vlaanderen optreden, door de jaren heen hebben we een bescheiden Waals publiek opgebouwd.

EXCLUSIEF: U schakelt schijnbaar moeiteloos over van de ene taal naar de andere. Het Engels is daar ook bij. Bent u dan zo'n talenknobbel?

HERMAN VAN VEEN: Moeiteloos is misschien wat overdreven. Ik spreek redelijk goed Duits en Engels, maar ik beheers die talen niet zoals ik mijn moedertaal spreek en schrijf. Wat dat betreft, kan er niets tegen het Nederlands op. In die taal kan ik zoveel meer nuances aanbrengen. Ik ken ook de meerwaarde van sommige woorden uit vreemde talen niet. Er zijn altijd betekenissen die ik niet ken. Hoe zou je bijvoorbeeld een woord als goesting in het Frans of het Engels vertalen? Dat weet ik niet. Het Duitse equivalent is wellicht Sehnsucht, dat weet ik dan weer wel.

EXCLUSIEF: U trekt nog steeds van stad naar stad. Doet u dat, als vader en grootvader met een sterke familieband, nog even graag?

Herman van Veen: Ik ga nooit langer weg dan tien dagen. Dat ligt principieel vast. We zorgen altijd voor blokjes van drie of vier optredens in zo'n periode en tussendoor ben ik thuis. Ik kies graag voor prachtige theaters met een goede akoestiek zoals in Brugge, Gent of Kortrijk. Bovendien zijn dat mooie steden met plezierige hotels waar ik me wat thuis kan voelen. Er zijn ook van die steden waar ik al vaak genoeg ben geweest of waar de concertzaal of het hotel net niet voldoet. Nou, als ik dan de keuze heb, sla ik die liever een keertje over. Ik merk dat ik meer op zoek ga naar het serieaspect: een paar avonden in één stad optreden zodat ik ondertussen ook wat van de stad zelf kan genieten. Misschien is dat bundelgedrag een trekje van het ouder worden. Ik heb meer oog gekregen voor de praktische kant van de zaak, zeg maar.


dagboekritueel


EXCLUSIEF: Volgens de perstekst zing je tijdens deze voorstelling over vaders, moeders, kinderen, mannen, vrouwen, bomen, dingen die vergaan en de eeuwigheid. Is dat een juiste samenvatting van wat de mensen te zien en te horen krijgen?

HERMAN VAN VEEN: Dat was bij de aanvang. Ondertussen kan ik al wat specifieker zijn. Ik zing dicht bij huis, ik kan niet zomaar iets bedenken of fantaseren. De onderwerpen die ik in de voorstelling aanhaal, zijn de dingen waar ik denk verstand van te hebben. En dat zijn er heus niet zoveel: mijn familie natuurlijk, de stad waar ik woon, het land waar ik grootgebracht werd... Overzichtelijke thematieken allemaal.
In deze voorstelling heb ik die ideeën gebald in een pak woorden, maar ik kan het evengoed hebben over Vlaamse vrouwen, Ramses Shaffy, de paus of het schofterige van het woord illegalen. Het programma heeft een soort dagboekritueel, het wijzigt van dag tot dag. Woorden PODIUM als aids, Afghanistan of condoom hebben in Vlaanderen sinds kort een andere betekenis gekregen. Dat doet de voorstelling voortdurend veranderen. Op taal zit een dagprijs en dat moetje als artiest goed beseffen. Zo worden er elke dag twee, drie uur uitgetrokken om de voorstelling tegen het nieuws van de dag te houden. Dat zorgt er meteen voor dat de voorstelling een prachtig traject doormaakt. Ik merk dat de mensen die komen kijken, dat waarderen. Ze komen uit dezelfde dag als jij, waarna je mekaar ont- moet in taal en muziek. Het publiek hoort dat ik erover heb nagedacht en dat ik het journaal heb gevolgd. Op veilig spelen en zoals veel artiesten elke avond dezelfde voorstelling brengen, is niets voor mij. Ik zou me dood vervelen.


genetische verwantschapswonderen

EXCLUSIEF: In alle voorstellingen die ik van u zag, keerden de woorden 'verwondering' en 'bewondering' terug. Kan uzelf nog verwonderd worden?

HERMAN VAN VEEN: Ik had laatst een fijn gesprek met mijn goeie maatje Edith. Ik vroeg haar wat ze zou willen weten van haar voorouders als ze iets mocht te weten komen over de bloedlijnen van haar moeder of vader. Ik stelde haar die vraag naar aanleiding van een documentaire op de Nederlandse tv waarin een vriend van mij te zien was. Hij mocht in die uitzending op zoek gaan naar zijn roots en ontdekte bij toeval dat zijn overgrootmoeder dertien kinderen had gekregen van dertien verschillende vaders. Toen hij dat hoorde, kreeg hij zijn mond niet meer dicht van verbazing. De vrouw stierf toen ze amper 52 jaar was. Nu ken ik die man redelijk goed en ik beschouw hem als een praktisch ingestelde man die niet houdt van gedoe en enkel gefocust is op feiten, een beetje zoals ik zelf ook in mekaar steek. En weet je, ik heb hem nooit zo verwonderd zien kijken als toen.

Die genetische verwantschap is toch zo bijzonder, daar kan ik echt verwonderd over zijn. Als ik over iets verwonderd ben, zijn het wel de kleinkinderen. Ik had me nooit kunnen voorstellen wat voor een vertederend fenomeen dat is, zo'n mannetje dat samengesteld is uit alle mensen die ik liefheb. Als ik mijn kleinzoon zie lopen, zie ik mijn dochter.
Daarnaast heb ik een grote interesse voor taal, natuur en beeldende kunsten. Wat kunnen die toch indrukwekkend mooi zijn, denk maar aan de soms zo subtiele structuren. Ik vind dat zo mooi. Die verwondering verliezen staat voor mij gelijk aan dood zijn. Dan kun je als mens nergens meer van opkijken. Ik mag er niet aan denken.

EXCLUSIEF: Geldt die uitleg ook voor de ontroering?

HERMAN VAN VEEN: Ontroering is zo onvoorspelbaar, je weet nooit wanneer ze komt. Toen ik laatst in een hotel was, gingen de deuren van de lift dicht voor de ogen van een klein meisje terwijl haar vader er al in was. Het verdriet van dat meisje raakte me onvoorstelbaar. Maar ik kan net zo goed ontroerd worden door een onverwacht telefoontje van mijn dochter of een krantenbericht.
Een vriend van me speelt al jaren piano maar heeft problemen met zijn gezondheid waardoor het allemaal wat moeilijker wordt. Het kan me ongelofelijk ontroeren welke inspanningen hij levert om iets te kunnen doen wat hij tien jaar geleden probleemloos uit zijn mouw schudde. Dat gevoel koester ik, met mijn hele hebben en houden. Ontroering kan ook veroorzaakt worden door een mooie lichtinval, vallende blaadjes of gewoon door aan mijn ouders te denken.

EXCLUSIEF: Met uw pianist Erik speelt u ondertussen al 47 jaar samen. Dat is hoogst uitzonderlijk in een muzikantenbestaan. Hoe verklaart u die band?

HERMAN VAN VEEN: We zijn gewoon goede maten, ooit tegen mekaar aangelopen. lopen. Op onverklaarbare wijze hangt er een zekere rust tussen ons beiden. We hebben nog nooit ruzie gehad, nooit grote woorden. Niet dat ik het altijd eens ben met zijn voorstellen, maar daar kunnen we heel open over praten. We zoeken dan steevast het gesprek op. Noem het een levensontmoeting, heel bijzonder.

EXCLUSIEF: Tijdens de voorstelling draagt u een witte en een zwarte schoen. Na de pauze lijken die schoenen van voet gewisseld. Gaat daar een betekenis achter schuil?

HERMAN VAN VEEN: Nee, ik had ze eens verkeerd aangetrokken en ben dat dan maar blijven doen. Het heeft geen betekenis, behalve dan misschien dat het een beetje suf is (lacht). Het gaat om een keuze die symbool kan staan voor de verwarring die in de hele voorstelling enigszins verweven zit. Op mijn leeftijd heb ik niet alle mogelijkheden meer. Een fantastische toekomst ligt achter me, dus moet ik de kunst van het weglaten beheersen. Ik voel al lang de drang niet meer om de dingen te laten zien die ik vroeger kon. Dat besef is er gekomen met het ouder worden. De benadering is anders: als ik iets nu goed doe, lukt het me morgen misschien opnieuw. De tijd is nu. Ik speel in een andere kadrering dan op mijn 18de, mijn 30ste of mijn 50ste.

Mijn ouders zijn allebei 82 jaar geworden, wat uitzonderlijk is, gezien het leven dat ze hebben doorstaan. Met een beetje mazzel word ik ook zo oud en in die wetenschap heb ik misschien nog 20 jaar te gaan, hopelijk in goede gezondheid. Het is mooi dat ik kan blijven optreden, maar ik let wel meer op. Zo zal je me geen zes glazen wijn meer zien drinken en eet ik me niet meer te barsten. Ik probeer ook aan mijn uren slaap te komen en praat niet meer met iedereen die ik ontmoet. Ik word praktischer, zeker?


gewoon bezig blijven


EXCLUSIEF: U laat af en toe de leertijd van 65 vallen. Houdt dat getal u bezig?

HERMAN VAN VEEN: Eigenlijk niet, dat komt eerder omdat anderen het tegen me zeggen, zeker niet omdat ik me zo voel. Als ik terugkeer naar een schouwburg waar ik vroeger heb gespeeld, zie ik in de zaal de mannen zitten die jarenlang de lampen hebben opgehangen of de gordijnen hebben geopend. Nu komen ze zelf kijken. Ze dragen een keurig pak en denken niet meer aan werken. Ze vertellen me graag het verhaal van hun leven dat veranderd is. Ik hoop in stilte dat ik dat moment kan vermijden, dat ik altijd aan deze kant zal staan en kan blijven zingen en spelen, want dat is mijn leven. Mijn gezondheid baart me weinig zorgen. Ik denk dat het vooral ongezond zou zijn om ermee te stoppen. Dan pas zou ik in de problemen komen.

EXCLUSIEF: Vindt u het vervelend als men u vraagt hoelang u er nog mee doorgaat?

HERMAN VAN VEEN: Die vraag houdt me niet eens bezig. Een tijdje terug wilden de mensen na de voorstelling niet naar huis. Ze bleven maar zitten en applaudisseren. De show heeft tot tien voor halftwaalf geduurd maar ik voelde de vermoeidheid niet. Ik was blij dat alles goed was meegevallen en vooral dat de mensen er gelukkig mee waren. Ik ben pas moe als de hele tournee erop zit. Dan moet ik iets te doen hebben dat me uitdaagt: schilderen, timmeren, de bossen intrekken, bergen beklimmen. Ik moet gewoon bezig blijven en hard werken. binnenglippen met een tangetje



HERMAN VAN VEEN: Dat lijkt me niet zo'n moeilijke opgave. Elke voorstelling is anders van inhoud. Het enige dat nooit verandert, is de verandering, het constante besef dat de persoon over wie je zingt, elke dag weer een beetje anders wordt. Ik heb het vaak over kinderen die zo snel veranderen. Ik zag onlangs een groepje padvinders op straat. Ik had er lang geen gezien en zo kwam het woord padvinder plots terug. In de eerstvolgende voorstellingen doken er effectief padvinders op. In jouw vak is het wellicht net zo. Als je je oude artikelen leest, zal je ook een evolutie zien. Een interview met mij zal anders zijn dan een gesprek met Cecilia Bartoli. Er zit ook een groei in, je hebt geleerd om zinnen weg te laten of toe te voegen. In het andere geval houdt het echt op.

EXCLUSIEF: Waar blijft u uw inspiratie halen na al die jaren? U heeft tenslotte alles al eens gedaan. HERMAN VAN VEEN: Er komt geen einde aan de inspiratie. Het is als kijken naar de wolken en de lucht. Wanneer hou je daarmee op? Nooit, want je krijgt nooit dezelfde lucht te zien. Ga maar eens op een stoel zitten kijken. Het is een vreselijk mooi schouwspel. Dat heb ik ook met de zee, de wind en nog veel meer dingen. Er is zoveel te zien. En als je er meer over wil weten, ga je toch gewoon even googlen en er alles over lezen. Dat vind ik interessant, zeker omdat alles met elkaar te maken heeft. In ons vak is dat ook zo. Elk detail, elke nuance geeft er een ander tintje aan, net als in de maatschappij. Neem nu de krankzinnige discussie over de islam. Wat is 'de' islam? Er bestaan gewoon 2000 islams, net zoals er bij ons 2700 christelijke groeperingen zijn. Hoezo christendom, welk christendom mag dat dan wel zijn? Alles is zo fenomenaal divers. Je kan niet veralgemenen. De Belgen? De Nederlanders? Wie zijn dat? Ik ken er veel en ze zijn allemaal verschillend. Ook daar zit die verwondering. Of noem het maar betovering. Met een viool kun je oneindig veel muzikale mogelijkheden aanraken. Je kan elke noot op duizenden manieren spelen. En in het voetbal is elke wedstrijd anders. Daarom is het voetbal ook zo leuk. Ik zit altijd weer te kijken hoe mijn club het gaat aanpakken. Ik ben al 55 jaar fan van FC Utrecht en het is altijd leuk om er naartoe te gaan. Zelfs een vervelende wedstrijd kan leuke indrukken opleveren. Ik kijk naar veel meer dan het spelletje, ik let ook op het stadion, de jongens achter het doel, de vele details die me aan het verleden doen denken. Zo kan ik nog altijd zien waar ik stond als tiener en waar ik het stadion kon binnenglippen met een tangetje omdat ik geen geld had voor een ticket.

Ik word altijd weer betoverd, geïnspireerd, al vind ik dat een bol woord. Het gaat dus maar door. En sommige zaken komen terug. Onlangs sprak ik met een vrouw die opnieuw was begonnen aan een of andere roman van Louis Paul Boon. Ik kreeg onmiddellijk zin om dat ook te doen. Het kan zijn dat ik daar vandaag aan begin en 's avonds in de voorstelling een gedicht van Boon breng.
Op zich vond ik het vooral interessant dat al die mensen me nog nooit hadden zien optreden. Ik speel dan wel 120 voorstellingen per jaar, maar uiteindelijk gaat het slechts om een 120.000-tal mensen, een fractie van alle Vlamingen. Ik voelde me niet meer dan een druppel.

EXCLUSIEF: U wordt bejubeld door jong en oud in verschillende uithoeken van de wereld. Voelt u daar trots bij?

HERMAN VAN VEEN: Daar ben ik helemaal niet mee bezig. Ik kijk af en toe wel vrolijk op als ik iets terugzie of herlees van wat ik vroeger heb geschreven. Dan denk ik: zo lullig is dit toch niet. Maar over het algemeen heb ik geen hoge pet op over wat ik doe. Misschien ben ik te veel perfectionist, ik ben niet gauw tevreden. Een voorstelling kan niet rijk genoeg zijn. Kijk, ik heb het moeilijk om een voorstelling van mezelf te bekijken. Dat vind ik geen aangename activiteit. Als ik het toch doe, kijk ik vooral naar mijn beleving. Naar het moment als ik zing, van woord naar woord. Dan kijk ik scherp toe, zoals een fotograaf die zich concentreert op het nu-moment. Dat is ook een beetje eigen aan ons vak. Het is alsof je zeilt. Je koers hangt af van de wind. Het publiek bepaalt mee wat je kunt doen. Op zich is dat een mooi gegeven.


waarheid en liefde

EXCLUSIEF: Bent u nu niet te bescheiden? U heeft 150 cd's en 12 dvd's gemaakt, duizenden liedjes geschreven. Er lopen er weinig rond die beter doen.

HERMAN VAN VEEN: Er zitten wel wat mooie dingen tussen, maar wat mij betreft kan het vaak beter. Ik blijf aan die liedjes en die stukken sleutelen, ook aan wat al een tijdje achter mij ligt. Zo heb ik onlangs weer een oud stuk tevoorschijn getoverd en het grondig doorgenomen in de soundcheck om het in de voorstelling te integreren. Het was een heel andere benadering dan destijds, ik was er heel enthousiast over. Zo'n stuk neem ik dan mee in een voorstelling, maar dan moet er weer een ander stuk uit. Daarover zit ik overdag dan te tobben.
Anderzijds zijn er natuurlijk wel een paar liedjes, schilderijen en boeken waar heel gelukkige dingen instaan en een pak liedjesteksten die er echt toe doen. Een van die liedjes gaat als volgt: "Lieg alsjeblief niet tegen me, niet over iets groots. Lieg alsjeblieft niet tegen me. Niet over iets groots, niet over iets anders. Liever hoor ik het vernietigendste dan dat je liegt. Want dat is nog vernietigender." Die tekst is niet van mij, maar ik zette hem wel op muziek. De boodschap is duidelijk: je schiet er niets mee op als mensen tegen je liegen. Zelfs de meest bittere waarheid is waardevoller dan dat je in een illusie met iemand leeft. Een ander lied dat veel betekenis heeft gekregen, heet 'Dat tedere gevoel'. Het gaat over de onvoorwaardelijkheid van de liefde. Waarheid en liefde zijn onderwerpen die ik echt belangrijk vind, het zijn thema's waarmee ik mijn ziel vorm kan geven.

Dat heb ik ook in sommige schilderijen. Naar analogie met het zingen heb ik in die werken een timbre kunnen neerzetten met verf, met kleur. Ik schilder abstract want ik kan bijvoorbeeld helemaal geen boom creëren. Trouwens, die is er al in de realiteit, waarom zou ik hem dan schilderen? Die werkjes zijn net als mijn liedjes een soort zielafdrukken. Heel veel dingen zijn echter pogingen of oefeningen in schrijven, in articulatie, in kleuren met taal. Het zijn sonates of études, opstapjes naar een vorm.

Helaas zit ik met het vreemde fenomeen opgescheept dat ik bij het grote publiek bekend ben van datgene wat de media uit mijn repertoire gefilterd hebben, de dingen waarvan zij dachten: dit kan wel op de radio of op tv. Zo kan ik nooit de persoon zijn die ik echt ben. Mensen die me in het theater hebben gezien, hebben een ander beeld van me dan degenen die de hitjes kennen van de radio. Die songs zijn uit hun kader getrokken en hebben daardoor een andere identiteit gekregen. Het zijn clichés geworden. Dat zegt heel veel over onze samenleving en over hoe we naar de dingen kijken. De Mona Lisa, is dat wel de Mona Lisa? Is dat geen misverstand? De Venus van Milo in Amerika is een kopie. De echte bevindt zich in het Louvre. In Amerika zie je de replica, compleet met aangezette armen. Dan zie je dat er meer mensen naar de replica gaan kijken dan naar het origineel want ze ziet er beter en perfecter uit.

Dat merk je de laatste jaren ook in de media. Al die playbackshows, al die lookalikes. Ze zijn beter dan het origineel. Dat is waar ik het over heb. De print van de print van de print wordt als unieker beschouwd dan het stoffige origineel. Er zijn tal van voorbeelden: de ingekleurde oude Hollywoodfilms en de nagesynchroniseerde Amerikaanse films op de Duitse televisie zijn de originelen geworden. De oorlog in Afghanistan is tegenwoordig het scenario voor een game. Dat is toch heftig! De geschiedenis wordt direct tot een product bevorderd of gedegradeerd. Joop beleeft iets in Hollywood met een prostituee en de volgende dag wordt dat verhaal verteld in een speelfilm.


fotograferen in taal


EXCLUSIEF: Nog even terug naar uw oeuvre om af te ronden. Hoe kan u een lied als 'De vaders' zo wonderlijk au- thentiek doen klinken? Hoe slaagt u erin om het universeel herkenbaar te maken vooreen breed publiek?

HERMAN VAN VEEN: Heel makkelijk, om de simpele reden dat ik niets bedenk. Als je een kind krijgt, hou je toch even je hart vast? Je kijkt toch eerst na of alles er aanzit? Heeft het wel ogen, oren, tenen, nagels? Die immense vreugde gaat dus gepaard met angstgevoelens. Dan schrijf je dat op en ga je erover zingen omdat je blij bent. Ik fotografeer eigenlijk iets in taal. Ik maak het niet mooier of lelijker dan het is, ik vertel in taal wat er gebeurd is en schrijf er muziek bij. Het zijn foto's in woord en muziek. We noemen dat liedjes. Zo eenvoudig is het. D



Tekst: STEVEN VERHAMME