Kirsten van Santen schreef 2 mei 2006 in de Leeuwarder Courant


Een liefdesverklaring aan Mata Hari

LEEUWARDEN
Erotisch. Sensueel. Zelfbewust. Autonoom. Moedig. Maar geen misdadigster. Dat niet. Herman van Veen neemt het in zijn muziektheatervoorstelling 'Mata Hari' op voor de gelijknamige, door de Franse politie wegens vermeende spionage geëxecuteerde danseres. "Dit is een liefdesverklaring aan een ten onrechte vermoorde vrouw."

De Franstalige voorstelling werd vorig jaar al, samen met twintig leerlingen van ROC Friese Poort, gerepeteerd. Herman van Veen beloofde de school toen dat hij terug zou komen wanneer het stuk voltooid was. Die belofte loste hij gisteravond in. In de naar hem vernoemde theaterzaal op het ROC vond de Friese première van 'Mata Hari' plaats.
Een liederenrecital. Een dansvoorstelling. Muziektheater. De voorstelling over het leven van de in Leeuwarden geboren Margaretha Geertruida Zelle (1876-1917) is moeilijk in één genre in te delen. Het verhaal wordt verteld door Anna, de hartsvriendin van Margaretha, vertolkt door de Belgische actrice Gaëtane Bouchez (de echtgenote van Van Veen). Zij probeert uit alle macht om de Franse rechters ervan te weerhouden de beroemde danseres te executeren. Tevergeefs.
Terwijl Anna haar vurige pleidooi houdt en herinneringen aan het leven van haar vriendin ophaalt, danst Mata Hari op de achtergrond. Het is de Japans-Marokkaanse Yoko El Edrisi: beeldschoon, raadselachtig, tenger en ferm. Het is duidelijk welk doel Herman van Veen, die jarenlang onderzoek naar Mata Hari deed, met zijn voorstelling voor ogen heeft. Rehabilitatie voor Margaretha Zelle. "Ze is geslachtofferd omdat er teveel doden vielen tijdens de Eerste Wereldoorlog." Mata Hari was niet veel meer dan een bliksemafleider.

De vermeende spionne moet volgens Van Veen worden gezien in het rijtje van Belle van Zuylen en Aletta Jacobs: sterke en onafhankelijke vrouwen die in hun eentje tegenover een groep mannelijke machthebbers stonden. Juist omdat ze zo mooi en zo ongrijpbaar was, vormde ze een bedreiging voor al die heren. "Het beeld dat wij van haar hebben als hoer en verraadster strookt niet met de werkelijkheid."
De levensloop van Mata Hari kan mensen inzicht geven in processen die zich ook nu nog afspelen. "Op de televisie worden geen dode Amerikanen die in Irak vochten, getoond", zegt Van Veen. "Want dat zou het volk demotiveren. Wat dat betreft hebben we te maken met een repeterende werkelijkheid. Dat gaat net zo lang door totdat we ons daar bewust van worden. Dan pas kunnen we een ander besluit nemen." Met zijn voorstelling hoopt hij een klein beetje aan dat bewustwordingsproces bij te dragen.

Het was na afloop van een succesvol optreden in theater l'Olympia in Parijs dat Herman van Veen op het verhaal van Margaretha Zelle stuitte. 'U bent de tweede Nederlander die in dit theater speelt met dit resultaat', zei de directeur. 'Wie was de eerste dan?', wilde de kleinkunstenaar weten. 'Mata Hari.'
Hoe meer hij over jaar leven las, hoe meer hij van haar ging houden. "Het moet een prachtmens zijn geweest." En: "We hebben haar vanavond thuisgebracht." Na deze 'thuiskomst' in Leeuwarden, trekt de voorstelling weer de wijde wereld in. Dit najaar speelt 'Mata Hari' in Londen en in Parijs.

Vanmiddag wordt in het Fries Museum de dvd gepresenteerd.