Dordtenaar

Jan Swinkels lijdt mee met de artiesten

30 jul 1998

IEDEREEN KENT het werk van Jan Swinkels, maar niet iedereen kent hèm. Zijn foto's staan op veelal door hemzelf ontworpen affiches, op platen- en cd-hoezen en in programmaboekjes. Er zullen weinig mensen zijn die nog nooit een foto van hem hebben gezien.


Hij fotografeert voor Youp van 't Hek en Seth Gaaikema, voor prinses Irene en Herman van Veen, voor Jasperina de Jong en Martine Bijl, voor het Cirque du Soleil en voor Les Misérables, voor Suske en Wiske en voor Mini en Maxi. Van Adèle Bloemendaal tot Freek de Jonge.
Ja voor wie niet eigenlijk? En toch voelt de jubilerende theaterfotograaf - hij zit 40 jaar in het vak - zich vooral ontwerper.
"Als ik een foto maak, zie ik in mijn hoofd al het cd-hoesje, de affiche of het programmaboekje.
Ik weet waar de tekst komt en hoe de uitsnede van de foto moet zijn."

Wat zijn foto's onderscheidt van die van collega's? Over het antwoord hoeft Swinkels (56) niet lang na te denken: "Het emotionele. Ik ben een emotioneel menneke. Als een artiest lijdt, dan lijd ik Zijn eerste fototoestel was de legendarische Agfa Clack. Hij zat op een kostschool met fraters. "Ik haatte die school; ik haatte die fraters. Maar er was er één die was van een ander soort: frater Meijnrad, die maakte foto's. Die heeft het au fond bij mij losgemaakt.
Ik mocht hem helpen foto's maken bij de jaarlijkse sportdag. Na school had ik al gauw mijn eigen doka." Hij schilderde wat, maakte sieraden die hij op straat verkocht en ging in Engeland antieke spulletjes ophalen die hij zelf opknapte en verkocht. Van die verdiensten kocht hij zijn eerste professionele camera, meteen een kostbare Hasselblad. Zijn vaardigheden scherpte hij aan op de Academie voor industriële vormgeving. "Het zakelijke stukje sprak mij aan. Ik was te schijterig voor de vrije kunst."

De zakelijke ondergrond was bepalend voor zijn verdere loopbaan, want Swinkels werkt alleen in opdracht. En sinds hij in het schnabbelcircuit Herman van Veen leerde kennen, en wat later Seth Gaaikema, ging het lopen. De ene na de andere artiest wilde zich door hem laten portretteren. "Ze zien werk van je, zien je lopen in de schouwburg. Zo gaat dat. Ik stap zelf nooit op iemand af. Kinderen die vragen, worden overgeslagen."

Ze weten ook dat hij van het theater houdt. "Omdat ik mee-adem. Ik weet na zoveel jaar wanneer er een rust komt als iemand staat te zingen. Bij een theaterreportage moet je het moment kunnen kiezen. Als een danser opspringt moet je niet te vroeg afdrukken en niet te laat. Precies op het hoogste punt. Dat geldt ook voor een lach. Ben je te vroeg dan ziet het er niet uit. Het gezicht moet ontspannen zijn, niet vertrokken in een grimas."

De snelheid van het moment geldt ook voor zijn ontwerpen. "Zodra een opdrachtgever de deur uit is, maak ik een schets. Die werk ik later wel uit, maar lijdt mee té praten met de producent van de musical Heerlijk duurt het langst, waarin Jasperina de Jong en Jenny Arean om beurten de hoofdrol zullen spelen. Hoe visualiseer je dat op een affiche? Het schoot er in één keer in: hartenvrouw. Die kun je omdraaien als de ander optreedt."

Hij werkt met en voor sterk uiteenlopende types. "Youp en Seth, ik hou van allebei, zoals je ook van twee verschillende kinderen kunt houden. Het zijn knoppen die je omzet. En het is meevoelen met het publiek. Met jong of oud, met gewoon of intellectueel. Je moet een beetje een kameleon zijn."

Een bruikbare foto hoeft daarom niet altijd een prachtige foto te zijn. "Maar uiteindelijk maak ik toch elke foto voor mezelf, ik ben een ontzettende egoïst. De mooie foto's maak ik toch wel. Bij het uitzoeken markeer ik de negatieven met een rode en een zwarte stift. De rode worden meteen gebruikt; de zwarte zijn voor mezelf. De gebruik ik nog wel eens bij een tentoonstelling, voor een kalender of voor een boek. Een foto met veel beweging, of alleen een been en een wapperende jurk, dat kan een juweel van een foto zijn, maar niemand die hem wil hebben, want in een programmaboekje of in de krant moet je die actrice zien. Maar het kan wel een schitterende foto zijn."

Dat soort foto's plaatst hij ook op zijn homepage op internet, waar ook prachtige portretten van koningin Beatrix en haar zus Irene op staan. Die van Beatrix werden tijdens een officiële receptie gemaakt, maar Irene kwam er voor naar zijn studio in Best. Zijn liefde voor ontwerpen leeft hij ook in zijn studio uit.

"Ik vind het heimelijk heerlijk als mensen met foute kleding binnenkomen. Dan heb ik altijd een paar lapper liggen die omgeslagen kunnen worden Een clip en een paar spelden; dan zie het er op de foto uit als een prachtig! jurk." Over collega's praat hij niet. "Iedereen met een mes is nog geen chirurg. Dat kan ook een slager zijn. Dus iedereen met een fototoestel is nog geen fotograaf."