|
Trouw Esther Lammen Meindert van der Kaaij |
Meer ondanks dan dankzij het kabinet |
28 mei 2005 |
|
De voorstanders hopen dat de kiezers woensdag toch voor de Europese Grondwet gaan stemmen. Maar langzaamaan wordt duidelijk dat er meer op het spel staat dan alleen Europa. Ook de geloofwaardigheid van de Nederlandse politiek staat ter discussie. Hoe onwennig de Nederlandse politici met het fenomeen referendum zijn, werd de afgelopen weken duidelijk. Grote, dreigende woorden zijn gebruikt door voor- en tegenstanders; er komt een superstaat Europa, oorlog, chaos en economische tegenspoed. Het was duidelijk vreemd voor ministers als Bot en Brinkhorst om te folderen en met 'gewone' burgers in debat te gaan. Een groot verschil met oppositiepartijen SP en LPF, die werkelijk alles uit de kast trekken om burgers van een nee-stem te overtuigen. PvdA-kamerlid Diederik Samson noemt het bijna 'koddig' hoe slecht de gevestigde politieke partijen straat-campagne kunnen voeren. "Een referendum is uiteindelijk gewoon een politiek straatgevecht, waarbij de burger het spel bepaalt en alles mag. En je ziet dat er eigenlijk maar één partij is die echt kan straat- vechten: de SP." De laatste dagen wordt hét iets rustiger. Zou de SP enige tekenen van vermoeidheid vertonen, vermoedt CDA-kamerlid Jan Jacob van Dijk. "De toon van het debat is in de afgelopen dagen rustiger en inhoudelijker geworden." Wat meehelpt is dat ook de kabinetsleden nu minder grote en dramatische argumenten gebruiken. "Rust, rust en vooral uitleg geven, dat is onze lijn. Ik heb het gevoel dat mensen dat gehakketak over randverschijnselen van de Grondwet beu zijn. Als wij op de inhoud blijven, dan zullen we het redden." Voor de oppositiepartijen PvdA en Groenlinks is het ook ongemakkelijk, omdat ze met de coalitie in het ja-kamp zitten. PvdA-leider Bos probeert daarom zo min mogelijk met premier Balkenende op te trekken. Een groot deel van de achterban kan de verleiding niet weerstaan om het referendum te gebruiken als een stem tegen het kabinet "Al zijn ze voor de Grondwet, dit zien ze als de kans om tegen het kabinet te stemmen", zegt Samson. GroenLinks-kamerlid Van Gent ervaart hetzelfde. "Ook al ben je voor de Grondwet, het voelt niet goed dat je nu in het kamp van de coalitie zit", typeert ze. "Het is lastig linkse mensen uit te leggen datje weliswaar tegen het kabinet bent, maar wel voor de Grondwet moet stemmen." D66-coryfee Van Mierlo zei het deze week openlijk: het zou voor de ja-campagne een stuk makkelijker zijn kiezers te overtuigen als het kabinet - en vooral premier Balkenende zich er wat minder mee zouden bemoeien. Een standpunt dat sindsdien regelmatig wordt gehoord. Het vertrouwen van dit kabinet is zonder referendum al laag - vorige week rond de 16 procent. Dat heeft zijn weerslag op de campagne. De argumenten van de ministers worden vooral gewantrouwd en werken contraproductief. Vooral twijfelaars reageren boos als politici suggereren dat een nee-stem betekent datje dus tegen de EU bent en voor oorlog en werkloosheid. En minister Zalm van financiën kan nog zo vaak roepen dat burgers niet slechter zijn geworden van de overgang van de gulden naar de euro, hij wordt niet meer geloofd sinds een topman van de Nederlandsche Bank het gevoel van de burgers bevestigde. Kamerleden op campagne merken dat er veel boosheid is over het 'euro'-verhaal. Wat niet helpt is de wispelturige opstelling van het kabinet. In eerste instantie wilde het kabinet zich nauwelijks met de campagne bemoeien, omdat het een 'kameraangelegenheid' was. Maar door de aanhoudend slechte peilingen stortten de bewindslieden zich plotseling toch in de strijd, om in alle toonsoorten te gaan discussiëren. Van enige regie van premier Balkenende leek geen sprake. Inmiddels duiken ook buitenlandse politici en bekende Nederlanders in de campagne op. Zelfs ministers van staat, zoals Kok, Lubbers en Van den Broek. De rustige manier waarop de Duitse minister Fischer zijn betoog afstak in het programma 'Buitenhof had meer impact dan het gezamenlijke optreden van premier en vice-premiers in 'Nova-politiek'. Eenzelfde effect had de zanger Herman van Veen, die in 'Barend en Van Dorp' zo lyrisch over een verenigd Europa sprak dat zelfs de cynische presentatoren stilvielen. Als de kiezers op 1 juni de Grondwet goedkeuren, lijkt dat meer ondanks dan dankzij de kabinetscampagne. Joschka Fischer en Herman van Veen Hoe graag een deel van de nee- stemmers dat ook zou willen, premier Balkenende heeft gezegd geen politieke consequenties te trekken bij een afwijzing van de Europese Grondwet. Dat vindt hij niet nodig, omdat 85 procent van de Tweede Kamer en veel maatschappelijke organisaties er ook voor zijn. Een terechte opstelling, vindt de Leidse hoogleraar parlementaire geschiedenis Joop van den Berg. "Als de premier wel had gezegd consequenties te trekken, zou hij de bevolking onder een onevenredig grote druk hebben gezet voor een 'ja'. Het referendum zou dan misbruikt worden voor een beoordeling van het kabinetsbeleid. Dat hebben de Fransen vaak gedaan, maar daar moeten we van weg blijven." Ook politiek-tactisch is het handig van Balkenende, vindt de hóogleraar. "Hij ontmoedigt tegenstanders van zijn beleid om juist om die reden tegen de Grondwet te stemmen." Wat betekent een 'nee' tegen de Grondwet? Een meerderheid van de Tweede Kamer zal dat advies oveme- men, zoveel is duidelijk. En de Grondwet komt er dan niet. Maar een 'nee' betekent ook een bevestiging van het beeld dat er een politieke elite is die ver voor de burgers is uitgelopen. Het imago van Nederland in het buitenland is eveneens geschaad. Al is de schade minder groot als Frankrijk ook 'nee' zegt, wat in Den Haag vurig wordt gehoopt. Pijnlijk is het vooral voor premier Balkenende, onder wiens leiding immers de Grondwet vorig jaar na moeizame onderhandelingen tot stand kwam. De premier ontleende tot nu toe zijn gezag voor een belangrijk deel aan zijn statuur in het buitenland. Dat gezag is bij een 'nee' tegen de Grondwet weg. WD-kamerlid Van Baaien vindt dat het kabinet geen politieke consequenties hoeft te trekken. "Het advies van de kiezer is aan de Tweede Kamer. Niet aan het kabinet. Natuurlijk zal de positie van Balkenende tussen de andere Europese leiders minder zijn. Maar het is aan de Kamer om die benarde positie van het kabinet te voorkomen." Zijn partijgenoot Bolkestein: "Het is geen vertrouwensbreuk tussen kabinet en burger, hooguit een breukje." Bij CDA en D66 denken ze dat ook. CDA'er Van Dijk: "Je merkt wel dat collega's in heel Europa nu al zeggen: we moeten gaan nadenken hoe we verder met Europa gaan. We moeten zorgen dat we voortaan dicht bij de mensen blijven." Hoogleraar en oud-PvdA-senator Van den Berg vindt dat niet alleen het gezag van het kabinet bij een afwijzing in het geding is. "Een 'nee' slaat op de hele politiek terug. Alle partijen moeten bij zichzelf te rade gaan. Waar is het fout gegaan tussen Nederland en Europa? Hebben we wel genoeg gedaan om de besluiten uit te leggen en te verdedigen? De macht is allang verschoven naar Brussel, maar de Nederlandse politiek deed steeds alsof dat met zo was. Wat dat betreft zijn ze in andere landen, ook Italië, veel verder." Esther Lammen Meindert van der Kaaij |