| KNACK Toon van Severen |
Toneelstuk
van Herman van Veen |
28 april 1976 |
|
De veelzijdige Herman van Veen heeft, na een minder goede aanloop met De Spinse, in Rotterdam zijn toneelstuk Jukebox 2008 in première laten gaan. Knack was er bij, in de wetenschap dat vroeger of later de produktie ook naar ons land zal komen. De tijd lijkt alweer ver achter ons te liggen dat Herman van Veen boos en agressief werd toen na de voorstelling van zijn eerste teaterstuk De Spinse in de Brusselse Beursschouwburg, de verzamelde persjongens zijn huiswerk niet goed bleken te vinden. Hij vond dat hij door het spraakmakende deel van het publiek in een hok werd gezet, waar hij niet uit mocht — hetgeen zich volgens hem uitte in de van tevoren door critici ingenomen positie dat hij geen teater kon maken. (En dat incident speelde zich dan godbetert nog af in een tijd dat boven negen van de tien interviews met teaterkunstenaars stond dat ze „niet in een hok" wilden, „geen etiket opgeplakt" wilden krijgen — zoals negen van de tien interviews met sportlieden in die tijd als kop droegen: "lk ben nu veel harder geworden". Gelukkig is ook die golf van bewustzijnsvernauwing weer voorbijgegaan. Vorige week had Van Veen het wéér. Na afloop van de première van zijn „volkstoneelstuk" Jukebox 2008 in Rotterdam kwam hij wat achterdochtig informeren hoe we het hadden gevonden. Toen het antwoord hem had gerust gesteld, zei hij in één adem een paar volkomen tegenstelde dingen. ,Ja, want als je er zo zes weken in hebt gezeten" — Herman schreef én regisseerde dit stuk — „weet je het werkelijk niet meer". „Maar ik heb ze wel weer zien zitten met hun botte gezichten, alleen maar gekomen om te kijken waar ze je kunnen pakken'". Dan vraag ik mij af: waar komt bij een man die zoveel waard is in één genre van het teatergebied, en daar kennelijk zelf een aardig uitgebalanceerd oordeel over heeft, deze achtervolgingswaanzin vandaan ? Met vrienden en geestverwanten doet hij naast zijn eigen shows de prachtigste dingen, mét zijn Harlekijn organizatie: een goed maandblad, bijvoorbeeld, grandioze grammofoonplaten, waar we het hier gauw nog eens over moeten hebben, trouwens, en nu met zijn Stichting Harlekijn Toneel bundelt en breidt hij de aktiviteiten nog uit waarmee hij al in die sektor organizerend, stimulerend, vervaardigend ook gul bezig was. Als dit allemaal gezegd is, zou je er dan ook niet eerlijk achter mogen komen dat Jukebox 2008 als geheel genomen een tegenvaller is ? Zeker als het er niet zo plompverloren staat, want de zaak ligt inderdaad niet simpel. Het begint met de naam „volks- toneel" die het stuk heeft meegekregen. Volkstoneel hoe, wat, in welke zin ? Op de manier van Heijermans, Timmermans. Paradijsvogels, het Amsterdamse Volkstoneel. Het Hemelbed of 'Wie is er bang voor Virginia Woolf? Allemaal stukken die je, als je de termen maar vaag genoeg houdt, in één grabbelton bijeen kunt gooien. Maar ik vermoed dat hier ergens de gedachtengang zit: toneel van het volk, over het volk, door het volk en voor het volk. En daar ligt natuurlijk het verkeerde uitgangspunt. Het is net als in de schilderkunst: je kunt niet op een bepaalde dag souverein beslissen dat je naïef gaat schilderen, je bent naïef of je bent het niet (meer), en dat is niet omkeerbaar. Dat zal hij misschien betreuren, maar Van Veen is het volk niet (meer), niet als schrijver, evenmin als regisseur. En al is de charme van het amateurisme bij sommige van zijn akteurs nog aanwezig, zij zijn evenmin het volk te noemen. Met het gevolg dat, "het verkeerde publiek" — het verkeerde volk dus — in de zaal zat, zoals een Hollandse krant na de premiere schreef. Waarmee de kring dus besloten is. Dat publiek heeft zich uitstekend geamuseerd. Er was zeer entoesiast applaus na afloop, dat uitliep in ritmisch handgeklap. Dat plezier is iedereen gegund, aan beide zijden van het voetlicht, mezelf inkluis trouwens. Ik vond het echt jammer dat ik halverwege het tweede deel moest afhaken. toen het stuk een al te melodramatische wending nam. De lol was er toen wel helemaal af. Daarvóór had zich voor onze ogen het volgende afgespeeld. In cafetaria (een soort „café zonder bier" is dat) Hollands Fris regeert met een halfsterke arm de in de liefde teleurgestelde juffrouw Geert over de ,,halbstarken" uit de buurt, die kompleet met spuuglokken (alias vetkuiven. alias kiekegatjes) hun verveling en nut- teloosheid komen botvieren. Ze trekken zich op aan de bekende "pijnstillers" van de modern genoemde konsumptiemaatschappij: voetbal, stars (de man in-de jukebox, die ook filmheld is: 2008) en sex. Twee daarvan zijn voor zover ik weet van alle tijden: het spel en de sex, van het stardom vermoed ik dat het minder revolutionair is dan massamediaspecialisten de mensheid willen doen geloven. Ze zijn in principe in twee kampen verdeeld: de aanhangers van FC Oost en die van FC Markt, hetgeen tot gratuit geweld van vuisten en stilleto's aanleiding geeft. Alles ontwikkelt zich in aardig aan elkaar genaaide sketches, die de indruk wekken dat er een lijn in het verhaal zit, terwijl de toeschouwer in feite naar een zedenschildering zit te kijken, die overigens aardig geslaagd is. De eigenlijke aktie komt uit een andere hoek. Als een running gag loopt door de voorstelling het beurtelings verschijnen (ze missen elkaar telkens maar net: de goede, echte komedie-traditie is dus toch aanwezig) van ,,een stiefvader" en een aardig. maar onnozel wicht uit de provincie. Hij zoekt naar haar, zij is op de vlucht. Tussen het meisje en een van de vaste klanten van de cafetaria, een alleraardigste bouwvakker, ontwikkelt zich De Liefde, waarvoor de bouwvakker trouwens zijn hitsig meisje-van- eigen-niveau laat staan. De climax is dat zij zwanger blijkt te zijn van haar stiefvader notabene, op hetl moment dat zij en haar bouwvakker hun huwelijk annonceren. Op dal moment heeft het volksloneel zich in teaterdraak omgetoverd. En of je van zo'n draak kunt genieten is altijd een dubbeltje op zijn kant. Bij mij ging het toen fout, maar dat is al gezegd. Dit is een produktie die het echt goed zal doen. en zoals eveneens al gezegd, dat is iedereen gegund. Maar als criticus, eenvoudiger gesteld: als man die erover moet schrijven, blijf je met dit, het zeer bekende probleem zitten. Hier is weer een voorstelling waar je wel van geniet, maar waarvan je achteraf zegt: wat stelt het nou helemaal voor'? Met andere woorden, het is niet goed, zeker niet voor jezelf, voor je eigen maatstaven, maar toch van dien aard dat je vindt dat je in alle oprechtheid kunt zeggen: mensen,si le coeur vous-en dit, ga, gaat met velen. Wat er niet goed aan is zit natuurlijk al in de hierboven gegeven beschrijving van het verloop van het verhaal. Hier is meer: Jukebox 2008 is in wezen een musical (qua struktuur. qua inhoud), waarin maar zo nu en dan een liedje ten gehore wordt gebracht. Er is trouwens een aardige grammofoonplaat van verschenen, die zal wel met de show meekomen, als hij volgend seizoen ons land aandoet, daar zal Michel Lafaille wel voor zorgen. Want dat moet nog even vermeld: de produktie (organiza- tie) is in handen van Michel tot voor kort uitsluitend de man van Harlekijn België in Antwerpen. Een stuk kulturele integratie dus, zonder bevlogen poespas. Een medewerker van BRT- Strip stelde na afloop van de voorstelling aan verschillende mensen de uitstekende vraag wat ze van dit stuk vonden, als Hollandse Westside Story. Dat is het wel, ja, alleen hebben ze vergeten hem op muziek te zetten. Het enige vervelende wat er verder nog over te vertellen is, is de miscasting van een aantal rollen, en misschien het al te veel op effekt werken van schrijver-regisseur Herman van Veen. Een deel van het sukses van Jukebox 2008 mag op rekening gebracht worden van de erkenning: het overwegend jong publiek erkende feilloos de details, erin geschreven en geregisseerd, van een periode uit hun leven, van vetkuiven, van kauwgom, van branie, en van naaien in de gang omdat je van je ouders niet op kamers mocht. Het gaf open doekjes van begin tot het eind. Maar het goedkope effekt is dan toch niet ver af. En als dat dan nog kan doen vergeten dat bij de bezetting van minstens twee rollen: die van Geert van de cafetaria (Hetty Blok) en. van het meisje (Marlous Fluitsma) totaal verkeerd is gegrepen, dan zal het duidelijk zijn dat de verhoudingen althans enigszins zoek zijn geraakt. TOON VAN SEVEREN KNACK — 28 april 1976 |