het Parool
Corrie Verkerk

Wat gebeurde er met goochelaar Ben Ali Libi?

18 mei 2002

In de oorlog verdween goochelaar Ben Ali Libi. Jaren later vereeuwigde Willem Wilmink de onbekende joodse illusionist in een gedicht. Filmmaakster Gerrie Timmerman las, ver weg in Los Angeles, zijn woorden en wist wat haar te doen stond: een documentaire.


TOEVAL? Gerrie Timmerman gelooft er niet in. Vijfentwintig jaar geleden verpieterde ze -net afgewezen voor de filmacademie - op de recette-afdeling van Tuschinski. "Ik zat er zo te zuchten, dat ze het maar beter vonden dat ik vertrok." Nu staat ze op het podium in datzelfde filmtheater. In zaal twee, waar lang geleden het beroemde variététheater La Gaïté was gevestigd, waar Ben Ali Libi moet hebben opgetreden.

Hij is de hoofdpersoon in haar eerste filmproject-in-wording: Disappearing Act. In de oorlog verdween Ben Ali Libi, hij werd weggevoerd door de Duitsers. Beroemd was hij niet. Toch raakte hij een snaar bij Willem Wilmink, die zijn naam tegenkwam in een rij nooit teruggekeerde joodse artiesten. En hij dichtte:



Toen vonden de vrienden van de weduwe Rost
Dat Nederland nodig moest worden verlost
van het wereldwijd joods-bolsjewistisch gevaar. Ze bedoelden natuurlijk die goochelaar.
Wie zo dikwijls een duif of een bloem had verstopt,
kon zichzelf niet verstoppen toen er hard werd geklopt.
Er stond al een overvalwagen klaar voor Ben Ali Libi,
de goochelaar.

In Los Angeles, wachtend op haar verblijfsvergunning, las Timmerman Wilminks woorden, raakte geïntrigeerd en wist meteen wat haar te doen stond: een documentaire. In Tuschinski waren deze week haar eerste negen minuten te zien. Daarmee hoopt ze nieuwe sponsors te trekken. Want het geld, dat moet ze zelf bij elkaar schrapen. Ze is een independent filmmaker. "Niet erg. Dat houdt me scherp."
Waarom het verhaal van Ben Ali Libi haar zo raakte? Misschien toch ook wel omdat ze zelf de dochter van een goochelaar is. In de film heeft ze ook privé-beelden van haar vader en haar goochelende broer opgenomen. "Zelf had ik niks met goochelen. Op mijn tiende trok ik die deur definitief achter me dicht."
Zoals ze jaren later ook haar geboorteland abrupt achter zich zou laten. Na een scheiding besloot Timmerman dat het alles of niets was. Wilde ze ooit nog films maken, dan moest het nu, en niet in Nederland. Ze vertrok naar Los Angeles, de stad waar al vele filmillusies zijn gesneuveld.
Maar niet die van Timmerman. "Bij Larry King zag ik Steven Spielberg praten over zijn Shoah Foundation. Dat leek me wel wat, maar iedereen zei dat dat project afgesloten was. Ook niks dus, dacht ik. Tot er ineens een personeelsadvertentie in de krant stond."

En zo belandde Gerrie Timmerman op de vertaalafdeling van de Foundation en raakte na verloop van tijd ook betrokken bij filmproducties als Lost children of Berlin en de Academy Award- winnaar The Last Days.

En toen was er Ben Ali Libi, ofwel Michel Velleman uit de Amsterdamse Biesboschstraat.
De Nederlandse omroepen gaven, zegt ze, geen stuiver voor haar plan. "Is er nu iemand van een omroep binnen?" Er gaan geen vingers omhoog. Maar in de zaal zit Herman van Veen. Herman heeft het nummer van Willem Wilmink op zijn repertoire. In Disappearing Act zingt hij het, in fragmenten. Namen heeft Timmerman inmiddels genoeg. Van Veen zingt, Jeroen Krabbé heeft toegezegd de stem van Ben Ali Libi te vertolken en de Amerikaanse acteur Jason Alexander (George uit de tv-serie Seinfeld) zal een van de andere stemmen verzorgen. "Gek, het lijkt wel alsof er in Amerika méér belangstelling is dan hier. Ik heb ook de productiemaatschappij van Barbra Streisand benaderd. Daar volgen ze het als een work in progress. Voor mij betekent dat dat ze er wel iets in zien, anders krijg je in Amerika meteen keihard nee."

Een kleine tien minuten film heeft ze nu dus. Historische fragmenten, interviews, beelden van een kinderpartijtje waarop Ben Ali Libi moet hebben opgetreden. Maar alleen zijn zoontje staat er op. Hij doet een goochel-trucje, waarbij hij soms even snel naar links kijkt. Daar, buiten beeld, moet Ben Ali Libi hebben gestaan.

Timmerman zoekt nog naar bewegende beelden van haar hoofdpersoon en ze zoekt de goochelaar zelf. Wat is er met hem gebeurd? In de driejaar dat ze nu aan haar project werkt, bereikten haar nieuwe, intrigerende, verhalen.

Sobibor

"Ben Ali Libi is naar Sobibor afgevoerd, maar de dag van aankomst moet hij hebben overleefd." Daarna werd het stil. Wilmink schreef:



'In 't concentratiekamp heeft hij misschien/
zijn aardigste trucs nog wel eens laten zien,
met een lach en een smoes,
een misleidend gebaar
Ben Ali Libi, de goochelaar. '.

Is hij in Sobibor omgekomen? Is hij ontsnapt, of naar een ander kamp overgebracht? Het verhaal gaat dat hij, in 1945, nog in levenden lijve is gezien. Maar waar precies? En hoe? Of was het toch iemand anders?

Eén ding is duidelijk: van Michel Velleman, alias Ben Ali Libi, werd nimmer meer gehoord. Maar Timmerman zoekt, filmt door en reist met haar korte impressie langs mogelijke sponsors. Alle, ook kleine, beetjes helpen. "In Amerika kreeg ik een stukje uit Het Parool onder ogen waarin stond dat 'ooit iemand zich over Ben Ali Libi zou ontfermen'." Degene die dat zei, dacht aan een kleine monografie. Timmerman ziet het inmiddels groter. "En het gaat lukken. Noem het maar: hoe een koe een konijn vangt."



CORRIE VERKERK