| De Standaard (Weekblad) Peter Vantyghem |
Verbonden in echtheid |
18 januari 2014 |
|
, In mijn
achteruitkijkspiegel Al 25 jaar deelt Herman van Veen lief en leed met Gaëtane Bouchez, een Waalse danseres uit Bergen. Voor het eerst praten ze over hun samenkomen, België en Europa, creativiteit en pijn, en het belang van 'schone ogen'. En over de tournee, want over een paar weken komt Van Veen naar Vlaanderen voor 42 concerten. Is het de laatste keer? 'Dat hoop ik niet. Ik doe dit al zo lang dat ik niet kan stoppen.' Wat zag Herman van Veen (67) toen hij 25 jaar geleden, bij de opnames van de videoclip voor 'Rode wangen', die jonge, Franstalige vrouw voor zijn ogen zag dansen? 'Ik zag in haar mijn rust', zegt hij, en hij kijkt dat ranke danseresje van weleer, nu zijn echtgenote, nadenkend aan. Het zou, in het Land van Ooit, een project als een ander worden. Van Veen wilde een filmpje opnemen, dansers werden ingehuurd, het moest twee weken duren. 'Ik wist helemaal niet wie hij was', zegt Gaëtane. 'Nooit van gehoord. Hij vertelde over de choreografie, dus moest hij de artiest zijn. Later wees een andere danser me erop dat die man wel veel naar mij keek. Dus begon ik op hem te letten. En op een dag wilde hij in de pauze met me gaan wandelen. Ik kende geen woord Nederlands, hij sprak gebrekkig Frans, maar we begrepen elkaar perfect. Daar is ons verhaal begonnen.' Ze vertelt het prozaïsch, in een vlot Hollands dat ze na 25 jaar leven in Soest, bij Utrecht, geleerd heeft. Gaëtane Bouchez (52), uit Bergen, is al 25 jaar mevrouw Herman van Veen, Zo bloemrijk en filosofisch als hij praat, zo concreet en anekdotisch geeft zij de zaken weer. Hij heeft ook zijn herinnering. 'Toen we elkaar hadden leren kennen, heb ik haar op een avond naar Brussel gebracht. Belachelijk natuurlijk. Het arme kind moest helemaal alleen naar die verre stad? Nou, dat zou ome Herman wel even oplossen, (lacht) Ik zet haar dus at bij een huis in een straat en rij weer weg. Maar in mijn achteruitkijkspiegel zie ik dat ze niet naar binnen is gegaan en me staat na te kijken.' 'Dat beeld "das hat mich umgehauen", zoals ze in Duitsland zeggen. Ik dacht, toen ik de bocht nam: voor jou zal ik mijn Schubert- liederen zingen, (zingt) "Du bist die Ruh. Der Friede mild. DieSehnsucht du" Ik wilde er een soort "bedankt voor het wuiven" van maken. Ik beleefde toen moeilijke tijden, ik dwaalde uren door de C&A, tot een vriend me zei dat ik op zoek was naar mijn moeder. Gaëtane was de vitamine die ik nodig had. (spreidt dramatisch zijn armen) En zo is het allemaal gekomen.' We zitten samen op een grijze namiddag, zoals deze winter er al veel heeft gebracht. Herman van Veen en Gaëtane Bouchez geven vrijwel nooit interviews en dat is niet onlogisch. Hij is de nu al levende legende die zijn eigen idioom heeft geboetseerd in een artistieke carrière die hem al vijftig jaar op de planken houdt. Zij is een ex-danseres uit België, intussen actrice, die er geen probleem mee heeft om in zijn schaduw te leven. 'We hebben het heel goed samen. We kunnen veel aan met elkaar.' Ze knikt. Een speciaal nest Soest is een ingeslapen provincieplaatsje, zeker op woensdagmiddag. De dorpskern door, via een nauwelijks zichtbare weg, bereiken we Harlekijn Holland Kloosterhof. Gaëtane staat ons op te wachten. Ze heeft ook zelf een verhaal, dus Herman is wandelen gestuurd. Terwijl ze koffie zet, vertel ze hoe ze parttimeboerin is geworden. In dit rustieke boerderijcomplex leven damherten, moeflons, paarden en massa's pluimvee. 'Dat intense contact met de natuur heb ik als rondreizende danseres echt gemist.' Haar artistieke ambitie kreeg ze mee van haar moeder, een danslerares met een eigen school in Bergen. 'Toen ik als peuter nog in de box zat, deed ik al de spreidstand mee met haar leerlingen. Ik heb altijd gedanst, zowel met hel Ballet van Vlaanderen als met het Ballet van Wallonië, en daarna in Marseille bij Roland Petit.' 1989 was zowel haar annus horribilis als haar annus mirabilis. Ze werd ontslagen in Marseille, had last van de rug, wilde naar Parijs om danslerares te worden en ontmoette Van Veen, die haar vroeg om zich bij zijn Harlekijn Danstheater te voegen. Hun latrelatie eindigde toen hij haar, na een klein ongelukje, in Soest te slapen legde. Ze ging er nooit meer weg. 'Ik ben niet gestopt met dansen in België om hier een ander leven te beginnen. Het is door mijn carrière dat ik hier ben beland: Herman vroeg me om hier te komen werken. Maar we hadden een relatie en dat maakte de overgang zacht, omdat er ook liefde mee gemoeid was. Iets moois werd er nog mooier door. Maar als artieste moet je overal je nest kunnen maken.' Het'nest'was speciaal. Marlous Fluitsma, Van Veens tweede echtgenote, woonde ook in Kloosterhof met hun twee kinderen, Merlijn en Anne, die ze samen wilden opvoeden. 'Ik heb mijn plek moeten vinden in dit artiestennest', zegt ze. 'Er was al een geschiedenis. Ineens kwamen er kinderen in mijn leven. Maar ik ben goed ontvangen en heb wortel geschoten, (kijkt rond) Met de jaren heb ik het huis aangepast: langzaam, vloeiend. Nu is het helemaal ons huis.' Sinds 1995 danst ze niet meer. Dat mist ze soms, vooral als ze op televisie een mooie choreografie ziet. 'Maar mijn lichaam kan het niet meer aan. Het doet pijn te weten dat ik sommige bewegingen niet meer kan uitvoeren. Maar het is precies in die pijn dat Gaëtane een aanzet vond om zichzelf opnieuw uit te vinden. En daar had ze Herman van Veen voor nodig. PaxAtlantica De Paltz is een beschermd landgoed in de Soester Duinen, 80 hectare groot. Vorig jaar hebben Van Veen en zijn vaste gitariste Edith Lcerkes er enkele huizen gekocht. Eén ervan, het Kaphuis, wordt ingericht als kleine concertzaal. De Villa wordt gerestaureerd en is sinds kort het hoofdkwartier van Harlekijn Holland BV. de artistieke organisatie die Van Veen in 1966 oprichtte. In het Kaphuis kan hij producties uittesten, in de Villa exposeert en verkoopt hij zijn schilderijen. En samen met de Harlekijnvrienden van in het begin - Harry Sacksioni, Ton Koopman, LaurensVan Rooyen, Reinbert de Eeeuw - wil hij een jonge generatie verder helpen. De Paltz is als een artistiek laboratorium. Een uitgekiend mecenaatsysteem - u kunt ervoor 1.200 euro een stoel 'kopen' voor driejaar - leidt tot een constante instroom van publiek. We wandelen langs zijn schilderijen. Veertien jaar geleden besloot de toen prille vijftiger ineens het beeld een plaats te geven naast het woord. Hij had geen ervaring. De nieuwe ruimte verkende hij door enorme monochromen te schilderen. 'Het gebrek aan ervaring geeft een mens een kracht, een ander soort concentratie', zegt hij. 'Maar sindsdien heb ik geleerd, de materie is me vertrouwder geworden, en nu kan ik andere dingen aanraken. Ik ben wat moediger geworden, denk ik.' De schilderijen zijn kleiner geworden, meer gedetailleerd. Vaak dragen ze een stuk tekst mee, meer dan eens een fragment uit de pacifistische speech die koningin Juliana in 1952 hield voor het Amerikaanse Congres. 'Goodwill tussen natiën en mensen voert tot begrip, en begrip tot vertrouwen. En vertrouwen is de enig bruikbare basis voor internationale samenwerking.' Van Veen heeft er iets mee. 'Ze zag oceanen als een metafoor voor een PaxAtlantica. In Nederland werd gelachen met haar rede. Men vond haar vaag, onrealistisch, abstract. Het was de tijd van de Koude Oorlog, nietwaar? Wel, zij was voor de ultieme dialoog. Ik vind die rede vandaag nog spannend, interessant en vredelievend.' Hij laat me een van zijn schilderijen zien, waarin hij een kruisvaardersbootje aanwijst dat het licht probeert uit te dragen in een hermetische wereld. Het is geïnspireerd door het boek L'Oeuvre au noirva.n Marguerite Yourcenar, waarin het hoofdpersonage Zeno Ligre het humanisme incarneert, maar op de inquisitie botst. Van Veen heeft zijn Juliana-schilderijen onlangs geëxposeerd op Paleis Soestdijk, waar Juliana woonde. 'Destijds kreeg ze die eer niet.' Is hij ook niet een soort Zeno? 'Ik herken me in dat soort mensen, knikt hij. 'Ik ontleen er veel zuurstof aan.' Zo is hij dus Heeft Van Veen er ooit aan gedacht met zijn echtgenote als duo op te treden? Dat is weleens gebeurd, zegt hij, maar ze hebben allebei hun eigen carrière. Met die nuance dat Van Veen Gaëtane de artistieke weg wijst. BOUCHEZ: 'Herman heeft het grote talent om iets te zien in iemand. Hij maant mensen aan dingen te proberen. Dan doe je dat of doe je dat niet. Toen hij zijn stuk over de als spionne terechtgestelde Mata Hari maakte en een Franse actrice haar kat stuurde, zei hij zomaar tegen mij dat ik dat aankon. Natuurlijk stond ik paf. Als Hari's rechterhand Anna Eintjens had ik een lange monoloog. Iets heel anders dan dans. Zo is hij dus.' Ze draait zich naar hem toe. 'Ik ben niet zoals jij. Jij hoort of ziet iets, hebt daar een idee bij en brengt het tot stand. Ik moet een opdracht krijgen en die uitvoeren - op een persoonlijke manier weliswaar. Ik acteer graag, ik had graag musical gestudeerd als dat destijds had gekund. Maar zelf verzin ik niets.' Hij hoort haar ernstig aan, tot ze uitgepraat is. Dan is het zijn beurt. 'Er zit iets voor, Gaëtane. Jij kunt op een hele creatieve manier uiten waar je pijn of vreugde . zit. Ik maak niets dat daar niet van vertrekt. Jij kon niet meer dansen en je hebt je verdriet daarover op zo'n manier aan me verteld dat we samen die voorstelling Juliette (over de danseres Margot Fonteyn, red.) gemaakt hebben. Een stuk over het rücksichtslose moment dat het lichaam niet meer in staat is te presteren wat gevraagd wordt. In dit vak is pijn, onvermogen, de mislukking, het verlies altijd het uitgangspunt voor schoonheid.' BOUCHEZ: 'Ik heb het ooit geprobeerd, om te creëren. Ik wilde een choreografie maken. Maar ik was nooit tevreden. En ik had veel stress. Ik vond er niets vredigs aan.' VAN VEEN: 'Je geeft aan wat belangrijk is zonder datje dat zelf beseft: je wéét waar het breekpunt van een mens ligt. Daar praten we over en al wat ik doe, is vervolgens een parabel zoeken. Maar jij hebt in Parijs dezelfde slotdans gedanst die Margot Fonteyn in Londen danste als afscheid aan haar publiek, en ook voor jou was het een afscheid. Die dans was een autobiografie, en dat noem ik heel creatief. Je bent de reden waarom het verhaal er is en je bent degene die het vertelt.' BÖUCHEZ: 'Ja, ik ken dat parcours. De danseres die het niet meer kan maken.' VAN VEEN: 'Wij hebben samen al veel gedaan. (teder) En we gaan samen nog veel doen.' Blijf Belgisch Telkens wanneer ze naar België rijden, kijken de heer en mevrouw Van Veen naar elkaar wanneer ze het bordje 'Bergen' passeren. En telkens als ze terugkeren, kijken ze even naar elkaar wanneer ze het bordje 'Mons' passeren. Dan glimlachen ze. Van Veen: 'Het is zoals het is. Hoe kan een buitenstaander nu weten dat Bergen hetzelfde is als Mons? Niemand lijkt te willen dat je naar Mons gaat.' Hij heeft België helemaal anders leren kennen, sinds hij met een Waalse vrouw is gehuwd. 'Ik kende Vlaanderen als reiziger. Ik denk dat ik overal ben geweest. Als ik een Vlaamse krimi zie, herken ik meteen de stad. Wallonië daarentegen was me vreemd. Maar inmiddels ken ik vele Walen, deels als mijn familie. Dat is een ander België. Zij kijken anders naar Vlamingen dan Vlamingen naar hen. Met veel mildere ogen. vind ik. Mijn perceptie is er helemaal door veranderd.' BOUCHEZ: 'Mijn familie en ik begrijpen niet waarom er zoveel strijd is tussen de gemeenschappen. Dat willen we niet. We willen gewoon één België.' VAN VEEN: 'De Walen die ik ken, zijn veel kritischer tegenover Frankrijk dan tegenover . Vlaanderen. Dat wist ik niet. Ik bespeur een andere bescheidenheid die ik interessant vind.' En is Bouchez inmiddels Nederland gewoon? 'Helemaal!' Ze heeft wel nog een Belgisch paspoort en mag dus niet stemmen in Nederland; dan voelt ze zich soms tussen twee landen staan. 'Misschien moet ik de Nederlandse nationaliteit maar aannemen.' VAN VEEN: 'Niet doen.' Hij legt uit waarom Gaëtane nooit een Nederlandse zal of mag worden. 'Gisteren zei ze voor het slapengaan een woord. Zeg het nog eens. Gaëtane.' BÖUCHEZ: 'Overal.' VAN VEEN: 'Hoor je dat? Over-ahl. De klemtoon achteraan, de stem omhoog. Dat is zo licht, dat zit zo hoog' in het systeem. Bij ons ademt "overol'' het drassige, donkere Nederland uit. Bij haar schijnt de zon wanneer ze dat zegt. Ze geeft iets sprankelends aan onze taal. Dat moet zo blijven, vandaar dat ik haar nauwelijks corrigeer.' Zij moet er om glimlachen. Er is maar één weg voorwaarts, vindt ze. 'Ik heb een voet in beide landen en dus ben ik eigenlijk allereerst Europees. Mijn droom is dat ik een Europees paspoort heb, waarop vermeld staat dat ik in België geboren ben.' VAN VEEN: 'Dat komt er zeker aan, gewoon omdat het moet. Europa is een zegen.' Zingen is leven 'Rustig leven en tevreden/is voor de liefde een gevaar'.'Straks, op zijn driejaarlijkse Vlaamse tournee, zal hij het wel zingen, soms, 'Liefde van later', zijn versie van Brels 'La chanson des vieux amants'. Inmiddels heeft de rusteloze zwerver wellicht zelf geleerd dat ook rustig en tevreden leven toch niet zo'n gevaar is. Ze hebben in hun huis in Kloosterhof allebei een eigen bureau. Op gezette momenten komen ze samen. Om naar series te kijken, bijvoorbeeld. Van Veen: 'Dat vinden we heerlijk, s Middags de planning afspreken, hét moment bepalen. Dan zit ik om klokslag halftien ongeduldig te wachten om naar Boardïcalk Empire te kijken. En naar Borgen, dat vond ik een hele interessante vrouw.' BOUCHEZ: 'Herman leest veel boeken. Ik niet, en zeker niet in het Nederlands. Maar hij vertelt veel over wat hij gelezen heeft. We praten heel veel. Dan heeft hij weer iets opgeschreven en wil hij het voorlezen.' Natuurlijk is hij nog altijd veel weg en blijft zij de komende maanden liever wat meer thuis, omdat ze Juliette straks in het Nederlands wil spelen. Het zal de eerste keer zijn dat ze in haar nieuwe moedertaal op een podium staat. VAN VEEN: 'Ik vind het niet steeds aangenaam wanneer ik hier wegga. Maar ik moet onderweg zijn. Ik heb die drive nodig. Ik kan niet vertragen, omdat ik nog steeds midden in een gesprek zit. Ik bevind me op een zeilschip. Het zijn de elementen die bepalen wat ik doe, en welk zeil er uitgezet moet worden. En het gaat steeds sneller. Mensen kunnen vandaag ongelooflijk veel meer informatie verwerken dan vroeger. Ik zie het met mijn technicus. Terwijl ik hem nog vertel wat ik wil, heeft hij het al uitgevoerd.' Hij weet niet of het zijn laatste grote tournee wordt. Als het van hem afhangt, niet. En niet alleen omdat hij het fantastisch vindt om op een podium te staan, maar ook omdat hij anders 'doodgaat'. VAN VEEN: 'Mijn lichaam eist dat ik doorga. Dit lijf is vijftig jaar lang getraind om dit te doen, en daardoor heb ik een heel klein hart. Dat is gezond, hoor, maar als ik mijn conditie wil waarborgen, moet ik vooral doordoen. Mijn cardioloog zegt dat ik. als ik zou stoppen, binnen de drie maanden bij hem zit met alle complicaties van iemand die door een voorruit is gevlogen. Mijn beide ouders zijn overleden aan hart- en vaatziekten en ik laat me dus goed begeleiden. Ik ben in topvorm voor een vent van mijn leertijd. Maar plots stoppen is sterven.' 'Ach, weet u, ik wil gewoon geen keuze hebben. Zingen is mijn leven.' Altijd voort Zijn volgende album, dat in mei verschijnt, zal "Voor ik het vergeet" heten. Het lijkt zo'n titel voor een man van 67, die zijn herinneringen onweerstaanbaar voelt opwellen en het verleden helderder ziet dan de toekomst. Maar zo zit Van Veen niet in elkaar. 'Ik ben in de winter van mijn leven aangekomen', zegt hij. 'Ik zie veel mensen rond mij sterven. Het raakt me ongelooflijk. Maar ik wil niet door compassie meegesleurd worden. Ik moet voort. Dat is wat ik met het album wil uitdrukken.' Voort?We hebben ons klassieke moment van taalverwarring. De West-Vlaming die 'ga voort' hoort, weet dat hij het gezelschap mag verlaten. Maar Van Veen bedoelt: doorgaan op de ingeslagen weg. Dat soort misverstanden vindt hij grappig. Zoals we een uur geleden ontdekten dat hij al zijn hele leven 'goesting' begrijpt als 'onbestemd heimwee'. 'Nee, Herman, "goesting" is lust. "Je hebt goesting" betekent datje veel zin hebt in iets. Zelfs in seks.' (beduusd) 'Nou, dat zag ik dan helemaal verkeerd. Ik heb op de Duitse televisie eens tegen een voornaam iemand gezegd: "Du siehst deftig aus". Wist ik veel dat deftig niet netjes, maar stevig betekent. Dat was toch een belediging." Hij wil dus steeds voort. De nieuwe liederen zijn sterk geïnspireerd door het poëtische werk van de Kortrijkse dichter Luuk Gruwez. 'Bij hem vind ik een groot besef van "niet terugkeren". Het huis is niet het huis dat je dacht dat het was. Of zoals ik op het podium zeg: zo goed als het vroeger was, is het vroeger nooit geweest. Moraal: we moeten ons niet verliezen in nostalgie of melancholie. Voort moeten we.' Zullen we dat nieuwe werk al horen vanaf februari? Hij heeft er geen idee van waarover Voor een kus, zoals de Vlaamse tournee heet, zal gaan. De Eerste Wereldoorlog die in Vlaanderen herdacht wordt en waarover hij wel wat liederen heeft? De Antwerpse politiek? 'Ik bereid niets voor. Ik laat me op het moment zelf informeren door de werkelijkheid. Elke zaal is anders, elk publiek verschilt. Gent is Brugge niet. Een stad met een universiteit is anders dan een havenstad. In Hasselt weet ik dat ik 10 minuten eerder de trappen moet nemen om bij het begin mijn ademhaling weer goed te hebben. In Brugge loopt het podium scheef, daar speel je in een barokke koffiefilter.' 'Herman is alles', zegt Gaëtane. 'Dichter, zanger, muzikant, acteur: in Frankrijk brengt niemand dat samen. Ik kan het de mensen daar gewoon niet uitleggen.' Zelf denkt hij nu veel verder dan de hits (als 'Hilversum III' of' Opzij' of 'Arme') of de grappen. 'Ik zou in een zaal het liefst de persoon zijn die duizend keer anders is. Want het enige wat telt, is dat een kijker datgene beleeft wat met zijn eigen leven strookt. Daar begint fascinatie.' Samen eten Het is donker. Van Veen haalt de jenever boven en vertelt over de dagen dat hij met fotograaf Herman Selleslags en journalist Johan Anthierens lange, wilde avonden beleefde na weer eens een Vlaamse voorstelling. Er zit ook een verhaal, vindt hij, in zijn kennis van Parijse kroegen en restaurants, waar Georges Moustaki hem destijds naar meetroonde. 'En hotels! Een goed hotel herken je omdat de bar er pas sluit wanneer de laatste klant vertrokken is.' Wat is het geheim van geluk? Stilte valt. Hij kijkt naar haar, zij naar hem. Zij begint. De kleine dingen, zegt ze. 'Bewust zijn en genieten van kleine momenten. Het moet niet, maar je ziet het en je maakt er iets moois van.' Hij zegt: 'Schone ogen.' Daar hebben ze al over gepraat. Het gaat om de eerste blik op iets, een manier van kijken die iets weer als nieuw maakt. Zoals kinderen iets voor het eerst kunnen zien. Verwondering, onschuld. Geen vooroordelen. Wanneer een beweging voor het eerst een ruimte raakt', zegt Van Veen. 'Als muzikant wil je spelen alsof er geen geschiedenis is, alsof het de eerste keer is. Dat is voor mij geluk.' BOUCHEZ: 'Je wilt altijd voor het eerst spelen, met een schoon gevoel. Jij bent elke dag anders. het publiek is anders, je kunt niets herhalen.' VAN VEEN: 'En de stilte wanneer het grasveld dicht sneeuwt. Dat waarnemen is magnifiek. Dan is het zo stil datje alleen de geur hoort. Dat is het opperste geluk.' Dan wordt hij weer prozaïscher en vertelt hij hoe hij met zijn Waalse danseres ook de keuken van het zuiden in huis heeft gehaald. Gezond, evenwichtig en vooral ook smakelijk. Het mag best simpel zijn, als het maar lekker is. VAN VEEN: 'Wanneer je op tournee bent, eet je in het voorbijgaan. Ook daarom kom ik graag thuis. Het is heerlijk de tijd te kunnen nemen om samen te eten.' De tournee 'Vooreen kus' begint op 6 februari in CCStrombeek en loopt tot mei. In Strombeek is tussen 7 en 16 februari een expositie van zijn beeldend werk te zien. Op 9 en 10 mei speelt Herman van Veen speciale concerten in de Brusselse AB. Het publiek kan de setlist bepalen www.hermanvanveen.com Peter Vantyghem |