Margriet
Pieter Webeling

HERMAN VAN VEEN:

'Ik was een reddeloos mannetje. Tót ik die viool in handen kreeg'

15 okt 2014

Door te fluiten, gaf hij zichzelf een gevoel van veiligheid. Maar de hele dag dat gefluit... Daar werd niet iedereen even gelukkig van. De remedie ertegen veranderde het leven van Herman van Veen totaal.


"De grootste verandering van mijn leven vond plaats op het moment dat Abraham Mok, het hoofd van de lagere montessori-school, tegen mij zei: 'Jongen, ik erger me dood aan dat gefluit van jou, hier heb je een viool.' Ik was tien jaar. Het was een instrument dat mij buitengewoon vreemd vertrouwd was. Dat heb je ook weleens bij een mens: een herkenning die niet te verklaren valt. Op deze foto zie je dat ook, een jongen met een viool als vriend. "

Waarom floot je zo veel?

"Mijn vader floot veel. Fluitend liep hij door de straat. In de oorlog had hij in het verzet gezeten; een ongelooflijk dappere man. Hij had zo veel gezien, zo veel beleefd, hij had zo verschrikkelijk op z'n flikker gekregen... Misschien probeerde hij de lelijke herinneringen te verdringen met een vrolijk deuntje. Als je fluit, denk je niet na. Voor mij, als kind, was het een vertrouwd geluid. Papa is thuis, nu is het veilig. Daarom floot ik zelf ook, vooral als ik me er niet bewust van was. "

Wat was voor jou de betekenis van die viool?

"Het was een loper op een andere wereld. Ik kwam uit de Utrechtse Vogelenbuurt, een ruige, volkse wijk van bouwvakkers en arbeiders van de gasfabriek bij het spoor. Daar waren de vaders dronken in het weekend. Op een zomeravond, als alle ramen openstonden, kon je horen welke drama's zich in de huizen afspeelden. Veel ruzies en geschreeuw. Na de oorlog was er een 'verbod op ontevredenheid', zoals Connie Palmen ooit zei. Het waren de opbouwjaren; er werd verschrikkelijk hard gewerkt. Mijn vader was typograaf, letterzetter in een drukkerij. Hij ging schoon weg en kwam vuil terug, zeg maar, zwart van de olie en de smeer. Ik liep weleens met hem mee. Hij verdween in een ruimte waar heel grote machines stonden en waar je jezelf niet meer kon horen. Bewust of onbewust wist ik; hier ga ik niet willen zijn. En dan reikt iemand jou een viool aan. Ik kreeg hem in bruikleen, van een internist. ? Meneer Mok kwam speciaal bij ons thuis om te overleggen' hoe dat nu moest. Voor vioollessen was geen geld. Hoeveel overuren moest mijn vader daarvoor maken? Enige tijd later zat ik in een kamertje in een muziekschool op de Lange Nieuwstraat, vlak bij het Domplein, tegenover juffrouw To Doornekamp. Zij was mijn vioollerares. Ze had een potlood met een perfect gesneden punt. Daar had ze een slijper voor. Ik vond dat fascinerend. Thuis sneden we potloden met een aardappelschilmesje."

Hoe zou je de wereld van juffrouw Doornekamp benoemen?

"Het was de wereld van de verfijning. Van de verbeelding. Van de schoonheid. Ik vond haar prachtig. Juffrouw Doornekamp droeg nylons, en een deftige rok. Het leek wel of ze uitging! Ik vroeg mij altijd af waarom ze op dinsdagmiddag in haar zondagse kleren liep. Mijn moeder had eigenlijk vooral haar ochtendjas aan, omdat ze nooit ver van haar bed was. Mama was vaak ziek, kwetsbaar en fragiel na een ploeterend leven met drie, vier miskramen. Juffrouw Doornekamp had tijd voor me. Tijd en aandacht. Het was een nieuw moederschap waarmee ik te maken kreeg. In de eerste maanden haalde ik natuurlijk alleen maar vals gepiep en gekerm uit die viool, dat was werkelijk niet om aan te horen. Maar als juffrouw Doornekamp voorspeelde, hóórde ik de goudpot aan het eind van de regenboog. Zij heeft mij van dat instrument leren houden. Die vrouw was fantastisch. Tijdens de les oefende ik weleens met Elsje. 'Herman,' zei ze dan, 'als je Elsje niet hoort, speel jij te hard.' Als ik een noot speelde die er niet stond, zei ze: 'Herman, je jokt.'
De viool betekende voor mij een kantel-moment. Op straat was het leven ruw en rafelig, je stond stil of je rende, schreeuwde of fluisterde, begrijp je wel? Ik was een reddeloos mannetje dat bij een pot voetbal zo ongeveer als laatste werd gekozen. Ik was nergens slecht in, maar blonk ook nergens in uit. Tót ik dat instrument in handen kreeg. Zo kon ik mij onderscheiden: de viool is een machtig wapen. Een meisje zag mij niet staan, maar als ik begon te spelen... Ik weet niet of ik haar betoverde, maar ik kon haar wel een poepie laten ruiken."

Wat maakt een viool voor jou zo speciaal?

"Een viool is zowel een solistisch als een ensemble-instrument. Je kunt dus vreugde vinden in samenspel en in het soleren. Ik beschouw mezelf vooral als zanger, maar een viool die zingt, is bijna net zo mooi als een door adem gedreven stem. Bij het zingen kun je de controle over emoties kwijtraken door vermoeidheid, frustratie of machteloosheid. Met de viool is die beheersing gemakkelijker, omdat het een technisch- ambachtelijk instrument is. Dat is wel fijn. Mijn band met de viool gaat vooral over de geur, een combinatie van hars, hout en olie. Na een hectische dag kan ik heel onrustig de kleedkamer binnenkomen, maar als ik dan mijn vioolkist open en het aroma opsnuif... Heerlijk. Dan kom ik helemaal tot rust. Het is bijna een ritueel, de opmaat naar waar wellicht geluk zit. Er schiet mij een beeld te binnen: de viool als peddel. Om op koers te blijven in een snelstromende rivier. Ik stuur en kom vooruit."

'Ik zal altijd een jongetje van elf blijven,' zei je ooit. Het lijkt geen toeval dat dat samenvalt met de geboorte van de violist.

"Ik heb het gevoel dat mijn vreugde en geluk vooral zitten in het nieuwsgierige. De beslotenheid van het vertrouwde is mij te krap. Ik wil niet zeggen dat ik een fobie heb, maar zonder ruimte om mij heen functioneer ik niet. Daarom hou ik ook van sport, van voetbal. Ik zie de ruimte. Daar moet die bal heen. Ergens anders is de groep, daar is het te druk. Eigenlijk doe ik hetzelfde in taal, muziek, kunst. Als ik mij kan vernieuwen in smaak of voorkeur begint het bij mij meteen te tintelen.
Een elfjarige staat open voor verandering. Ik zie het nu weer aan mijn jongste klein zoon. Wat gaat hij worden? Profvoetballer ,schrijver, danser, detective? Ik zie dat hij klaar is voor een gebaar, voor een wending net als zijn grootvader ooit. De viool heeft mij groot geluk gebracht. Abraham Mol en To Doornekamp hadden empathie voor dat mannetje. Het is aan hen te danken ik ben wie ik ben; de Herman van Veen die Bach en Pergolesi leerde kennen, de Herman van Veen die grote buitenlandse reizen ging maken en overal mocht optreden, van Olympia in Parijs tot Carnegie Hall in New York. Zij staan aan de wieg van die loopbaan. Zij hebben mij gezien. Dat is magnifiek, man. Een fantastisch geschenk."!



Pieter Webeling



MET KORTING naar Herman van Veen In KcninklijK Theater Carré
Van 23 oktober tot en met 6 december staat Herman van Veen in Koninklijk Theater ( Bij aankoop van minimaal twee eersterangs kaarten ontvangen Margriet-lezeressen korting van ê 6,50 per kaart. De nieuwe prijs voor een kaartje is dan € 37,50 (excl. € 1 tbv restauratiefonds Carré en boekingskosten). De aanbieding is geldig op 28,29 en 30 oktober, 4,5,6,11,12,13 en 26 november er en 4 december. De actie is niet geldig in combinatie met andere acties, er is geen restitutie: mogelijk op reeds gekochte kaarten. Reserveren kan via 0900 - 252 52 55 (€ 0,45 c/min) Of via www.carre.nl o.v.v. actiecode MARGRIET HERMAN