| het Vrije Volk
RENE DE BOK |
"Ik kan alleen mijn gevoel van onmacht weergeven om iets duidelijk te maken' |
3 mrt 1973 |
|
Stik toch de moord vuile hufter. Flard van de Amsterdamse premiere van Herman van Veens nieuwe programma, een flard waar het bijtend vocht afdruipt. Karakteristiek voor de Herman van Veen anno 1973. In peilloze gedachten verzonken leunt.: Herman van Veen donderdag- middag twaalf uur tegen een eenzame pilaar van het Amsterdamse Carre-theater. De ogen staan mat, De hand is koel. Ik onderga het grote verschil tussen deze Herman van Veen en de grote gek die ik november jaar des heren 1970 in Tilburg observeerde en aan het werk zag: Een bruisende figuur, een onrustige nar die zich met de snelheid van en meteoor door het leven repte. Het is moeilijk voorstelbaar dat dit toonbeeld van rust over acht korte uren het wervelend middelpunt zal zijn van de premièrevoorstelling van de al traditionele Herman van Veen-serie in Carré. Ik vertel Herman dat ik verrast ben door de doffe blik die in zijn ogen schuilt. Hij zegt dat hij last heeft van ..griepte". We gaan naar de kantine die bevolkt wordt door in Fennyblauwe overalls gestoken werklieden en door twee generaties Nooy, moeder (Kniertje) en dochter, die wachten op een interviewer. Ouder Herman gaat aan een tafeltje zitten. neemt het hoofd in beide handen en zegt in een paar snelle zinnen die nooit vol zijn: "Het is clichématig wat ik zeg, maar ik ben ouder geworden. Vierentwintig was ik toen, nu ben ik zevenentwintig. Toen wilde ik alles tegelijk. Nu heb ik het accent verlegt naar een enkele essentie." De razende Van Veen anno 1970 wilde alles. Ik zoek de bescherming van de zuiverheid. Ik heb de laatste jaren ingezien dat ik mijn krachten in èèn richting moet concentreren , veel sterker dan ik vroeger ooit deed. Ik vond het vroeger belangrijk om veel van mijn talenten te laten zien, te blltzen met mijn talenten. Ik hoef niet meer zo." "Dat alles willen laten zien, dat kwam ook voort uit een behoefte aan zekerheid. Een duizendpoot is altijd op de vlucht. Maar ik was ook niet zo gelukkig toen. Ik ben niet altijd zo gelukkig geweest als nu." "Nu gaal het mij er om de mensen dingen te laten zien die mij zijn. Talent opgevallen Dingen waarover ik een idee heb waar ik me niet aan vast wil prikken - maar die ik vanuit mijn standpunt wil laten zien. Iemand heft 't gezegd: er zijn drie dingen, er is mijn waarheid, er is jouw waarheid en er is de waarheid. Deze drie dingen wil ik tonen, op mijn manier, met mijn persoonlijke saus daar over heen gegoten". Vroeger was je agressief. De storm is geluwd. "Misschien komt het omdat ik met zoveel meer wil. Ik wil alleen nog maar continueren wat er nu aan de hand is. Dat is véél thuis zijn cn daaar proberen te formuleren wat ik 's avonds in het theater kwijt wil. Ik zal mijn hele leven theater blijven maken. En niet alleen maar op het toneel staan, maar er ook voor schrijven. Dat wat ik meegemaakt heb wil ik overbrengen. De energie is niet verdwenen hoor." Voel je je ouder? "Heel sterk. Dat verschil met vijf jaar geleden. Ik was een soort exhibitionist, ik wilde me vertonen. Ook als antwoord op de middelmatigheid die er in die jaren bestond. Maar nu heb ik ingezien dat ik mijn studie weer moet opnemen. Ik moet proberen veel kennis te vergaren en wat ik geleerd heb voor mezelf te verwerken. Om de nieuwe openingen te vinden waar we op zitten te wachten. Of te hopen." Dat heb je verwaarloosd? Is er toch een gevoel van teleurstelling over de afgelopen vijf jaren? "Een beetje wel. Maar de eerste drie jaar heb ik waanzinnig veel gedaan. Ik ben getrouwd, ik ben bekend geworden, in één keer geëxplodeerd. Maar op de momenten van het grootste succes heb ik de duizeIingwekkenle diepte van de afgronden om me heen gezien, waar ik me vóór die tijjd,toen ik nog met smalle trek om de mond op het nerveuze koord balanceerde, weinig van aan trok". "Op die vijf jaar is nu een reactie gekomen van soberheid. Ik heb al üjd al die soberheid in me gehad. Ook nooit een tik gekregen van de populariteit, waardoor veel mensen abnormaal gaan doen. Ik heb altijd behoefte gehad afstand te nemen van allew wat er om mij heen gebeurt. dan ook."De kluizenaar die even uit zijn isolement stapt om de voorbijgangers de juiste weg te wijzen. Heel beslist om verbeteringen aan te brengen. Dat klinkt misschien arrogant, maar ik bedoel het niet zo. Ik heb geen heilige boodschap maar wél de behoefte om iets met mijn talenten te doen. Ik begrijp dat ik in sommige opzichten een bijzonder talent heb. Ik kan mensen toespelen. Maar dan moet ik het ook doen. En. dan aal ik veel belangrijken: zijn dan ik ooit ben geweest." "Je kunt belangrijk zijn voor mensen al is het maar voor een paar. Nabokov is een man die mijn teven beïnvloedt. Als ik een boek van hem lees dan brengt zo'n man mij weer binnen de zoden. Misschien, zijn er zes mensen voor wie ik dan écht belangrijk zou kunnen zijn. Dat vind ilk heel wat." "Als van die vijfhonderd mensen in de zaal er zes zeggen: ja godverdomme nou heb ik mijn lucifersdoosje altijd links neergelegd en ik zie nou dat het veel beter uitkomt als het in het midden ligt.... En ik héb een midden én een lucifersdoosje. Dus..." "Dat wil ik de mensen vertellen. Maar niet zoals je straks zei: als een kluizenaar die even van de berg komt om te vertellen hoe het moet. Ik zou me niet willen terugtrekken uit de maatschappij. Ik ben niet iemand die ineens in Zweden gaat wonen, ik wil tussen, bij, onder en bovenop de mensen zijn". Je houdt van mensen. "Mijn voorstelling is één grote liefdesverklaring, Zo zie ik dat. We moeten elkaar in stand houden." Ik hoerinner me dat je je vroeger nog wel eens uit louter ballorigheid in je coltrui opsloot. Absurd "Dat doe ik niet meer. Ik heb nog wel ie neiging om af en toe iets raars te doen, iets absurds. Maar om dat steeds te herhalen dat zie ik niet meer ziftten. Gek doen om alleen maar gek te doen en er een voorstelling van te maken, dat kan ik niet meer .. Je wordit oud, man. "Ik kan wel een gek gezicht trekken in de hoop dat ik daar iets duidelijk mee maak. Dat houd ik mezelf in stand dan kan ik ook verantwoorden waarom ik zo spastisch doe. Het heeft een functie gekregen. Het komt ergens vandaan en het gaat ergens heen. Maar het is ook gevaarlijker, want het gaat nou over mij en jou. Ik ben niet meer iemand die we zo maar eens kunnen bezoeken. Voel je hem?" Ik zeg dat ik hem minder uitgelaten vind dan vroeger maar dat hij voor mij nog steeds volstrekt herkenbaar is. Ik herinner hem aan een avond uiterst zwak biljarten in een Tilbungse kroeg. Biljart je nog? Ik kan totaal niet biljarten, dus vind ik hetr leuk. Maar ik ben een thuisblijver. . In Westbroek heb je nog een café waar je rustig kunt ballen. Biljarts staan bijna altijd in rokerige cafés. En je hebt er altijd mensen waar je niet mee te maken hebt maar die zich mat jou gaan bemoeien. Daar knap ik dan op af, je kunt moeilijk jezelf zijn als je wordt gadegslagen". "Ja die tijd van ouwe-jongens-krentenbrood en het studentikoze, die is voorbij." Harlekijn Holland NV is steeds in tact gebleven. De oude Utrechtse jongens waar Herman zich in het prille begin van zijn carrière mee omringde zijn gebleven. Raak je nooit uitgekeken op het groepje? "Je gaat steeds meer in de mensen zien. Je raakt niet op mensen uitgekeken. Misschien wel op de hele saaie soort antracietkleurige mensen. Maar toch geloof ik dat er ook in iedere antraciet een klein wonder huist, iedere antraciet verbergt een heel klein vlammetje". "Mensen die jaren met hun knieën over elkaar hebben gezeten dragen soms toch een mirakel in zich. ze vinden soms toch iets tussen hun benen wat ze nooit hebben gezien. Het is alleen jammer dat de liefde tussen de mensen niet groot genoeg is om dat hele kleine vlammetje aan te wakkeren." "Het is arrogant om het te zeggen maar ik geloof dat ons programma voor heel veel mensen echt een verademing is. Het is vervelend dat niet iedereen komt. Ik kan niet iedereen objectief benaderen, doordat er kranten zijn, doordat er omroepen zijn, door de invloed van de televisie, ze hebben allemaal hun eigen geaardheid waardoor er een onoverbrugbare kloof valt tussen de mensen en mij. Via de krant of de radio of de televisie word dk niet duidelijker voor de mensen. Ik kan niet meer in een flitsende tv-reportage van één minuut duidelijk maken wat ik doe. En daarom laat ik die tv maar. Ik zou de goede mensen van me weg houden en de verkeerde mensen binnenhalen. Publiciteit „Ik heb voor deze serie in Amsterdam heel weinig aan de publiciteit gedaan. Omdat publiciteit niet kan laten zien wat er gebeuren gaat. Ik geef bijna geen interviews, wat enorme spanningen opwekt bij mensen die niks met de inhoud of de creativiteit van het programma te maken hebben maar alleen maar willen dat die krant vol komt en op die manier het theater. Het spijt me, ik kan me er niet om bekommeren”. „Ik maak meer vijanden dan vrienden. Ik werk stagnerend. Maar ik heb liever minder mensen en minder succes — maar dan voor die zes mensen écht iets betekenen — dan voor een zaal met vijftienhonderd mensen oppervlakkigheden, loze teksten uit te braken. Ik praat totaal niet meer over materiële dingen, omdat het materiële het enige is wat echt onbelangrijk is.” Misschien worden de antennes van de mensen gevoeliger. Op den duur. „Ik veroordeel . geen mensen, maar entourages. Mensen zijn met soortgenoten in staat zeer merkwaardige entourages te bouwen waar ik niet in thuishoor. Waar ik mij een totaal overbodige figuur voel. Ik heb geen entertainerfunctie.” „De voorstelling moet het doen, geen persconferenties of interviews. De voorstelling geeft een eerlijk beeld hoe ik er op dit moment voorsta. Als ik dat overbreng ambieer ik niets meer. Of men de voorstelling nou prachtig, mooi of lelijk vindt,dat is geen punt meer. Het gaat er niet om: ben je een aangename avond uit, maar ben je het er mee eens of niet. Ik laat de mensen gewoon zien hoe ik blij kan zijn of hoe verdrietig ik ben geweest of hoe verdrietig ik nog zal kunnen worden.” Ben je nog uitbundig? Wat is er over van de snaakse Van Veen, de potsierlijke Van Veen, de nar, de mallotité? „Ik lach me nogsteeds de klere. Maar er is soms ook iets van ernst, van droefheid. Als ik naar alle mensen kijk die verdronken zijn in de maatschappij, welke alleen door de revolutie te redden is. Maar de revolutie is zo’n gevaarlijk ding.. „Niet voor mij zelf. Ik ben verantwoordelijk voor wat ik doe en daar zet ik zelf mijn handtekening onder. Maar mijn terrein is beperkt. Ik kan geen bedrijf in gaan en daar de revolutie verkondigen. Ik zou eerst in zo’n bedrijf moeten werken. Ik kan alleen in het theater een bom laten barsten.” (fel) „Ik zou zo graag een grote scheet willen laten iedere avond. Een echte poep. Maar ik kan alleen mijn gevoel van onmacht weergeven.” Om iets duidelijk te maken „Ja maar ik presteer niets meer als ik in een pseudo-omgeving ben. Waar je de mensen niet kunt bereiken. Waar de mensen wel woorden uitwisselen maar niet praten. Mijn voorstelling gaat ook niet over die mensen, die allemaal binnen moeten raken, hun broodje moeten beleggen, hun eigen mannelijkheid of hun vrouwelijkheid moeten bewijzen, maar over kinderen en ouden van dagen. Kinderen hoeven het nog niet en ouden van dagen niet meer.” Wat zou je dan willen veranderen aan al die mensen die tussen de jeugd en de ouderdom doorzweven? „Ik zou willen dat al die w.eke mensen eens voor zichzelf uit durfden te komen. Inderdaad zouden zeggen: ik ben vreselijk fout ge- had. Het is toch niet erg als je Jan Lul bent. Als je er maar geen boterham uit slaat weet je wel? „En wat ik het ergste vind is dat ai die klootzakken zich thuis ontpoppen als een hele aardige tor of een hele aardige slagroompunt of appeltaart. Ik geloof dat we nou een aardige essentie te grazen hebben. De grootste klootzakken zijn thuis altijd aardige mensen. Een politicus — altijd een kwalijk sujet, leeft in concubinaat met het compromis — is thuis altijd een vreselijk aardige melkreep. Dat moet je niet accepteren. Je moet alleen mensen accepteren die zichzelf terugvinden, in wat voor ’n situatie dan ook. Het geweten gaat boven de winst. En daar gaat het programma over. Waarmee je wordt opgevoerd daar word je mee besmet: Dat is van mü, dat is van mij. Ikikikik. Dat is mijn pen en dat is jouw pen... Mijn vrouw en jouw vrouw... (lacht) Maar wil je wèl met je poten van mijn vrouw af blijven”. Geld (even in de war) „Waarom praat ik zo ... ik kom uit een ontzettend warm nest. Wat ik het meest waardeer in mijn ouders is dat ze nooit vergeten hebben blij te zijn. Mijn vader werkte ook alleen maar bij een bedrijf om lid te kunnen worden van de personeelsvereniging. Niet voor het geld. Want geld betekent de gevangenis. Maar waarom zeg ik dat? Ik kan me voorstellen dat iemand wat geld wil hebben, een autootje wil kopen en denkt: ik werk me in het zweet en mijn baas krijgt de pegels”. „Het is makkelijk alle ellende in de wereld op een rijtje te zetten. Het is een mische klerenzooi. Iedereen praat er over”. Het is net als met het weer. Iedereen praat er over, maar niemand doet er wat aan. „Met praten alleen kom je niet vrij.” RENE DE BOK |